Denboraren mapak

            Denborak kulunka daramatza gizonak. Izarren pean, eguzkipean, lainotan. Distantzia balantzariak bizitzaren joan etorriak dira ostertza amaigabean. Orduen inexistentzian doaz aurrera. Zerua erloju handi bat da begirada nekatuentzat. Denbora eta eguraldia bat datozen bidaian etorkizuna oraina da eta iragana etorkizuna. Eta kulunkan doa denbora gizonen joan etorrian.

            Joxe Zabalak ez du erlojurik begiratzen kareletik, zerua baizik. Eta olatuak. Non eta noiz dagoen jakiteko. Olatuek ontzia jotzen dute, etengabe, erlojuaren orratzaren pare. Olatu bakoitza ezberdina da, segundo bakoitza ezberdina den bezala, igarotakoan berriz itzuliko ez dena. Orduen izarrak dira orratzak. Eta espazioarenak. Noiz dauden. Non dauden. Joxe Zabalak kareletik denbora begiratzen du, eta ontziarekin batera, aurrera doa.

            Herriko kanpandorrean orduro jotzen zuen ezkilak. Soroetan ez zegoen erlojurik, baina hamabi ezkila kolpe entzundakoan, lanak utzi eta errezoan hasten ziren. Erlojuak jainkoaren denbora zuen markatzen. Jende humanoarenak, berriz, naturak. Belarraren haztea, ardien umatzeak, hostoen jaustea. Goizaldea, goiza, eguerdia, arratsaldea, ilunabarra, gaua. Ilargi zaharretik berrira. Eguzkiaren bidaia. Kanpandorreko erlojuaren ezkilek mapa ezberdina marrazten zuten jendearen norabidean. Baina horiek txikitako oroimenak ziren Joxe Zabalaren baitan. Orain kareletik begira, itsasoaren taupadan doaz pentsamenduak. Menditik itsasora egin zuen bidaia; denboran barrena egindakoa ere. Itsasoaren zeharkatzean bezala. Itsasoan ez dago ordua kolpatuko duen ezkilarik, ez dago orratzik pertsonaren bizitzan biraka. Errezoak itsasoaren haserrean entzuten dira, isilka, norbere baitarako, jainkoaren laguntza eske. Naturaren eta jainkoaren arteko borrokaldia. Hauskorrak dira ontzian ezkutaturik gizonak, ñimiñoak, ahulak. Itxoitea besterik ez dute, borroka noiz amaituko. Itxoitea.

            Aspaldian hasia zuen bidaia. Itsasotik zein lehorretik. Aspaldian otu zitzaion Denboraren Mapa osatzea. Munduan barrena bidaiatu ahal izateko Lehorreko Mapak zeuden bezala, mugaz, bidez, marraz, norabidez osaturik, denboraren mapak zergatik ez osatu? Jende humanoa geografia ezberdinetan haziz eta heziz joan da mundura esnatu zenetik. Basamortuak eta basoak seinalatu ditu; hiriak eta lurraldeak; bideak eta mugak, guzti horietan bere burua munduan kokatuz, bere izaera indartuz. Buztinean seinalatu zuen Babiloniako Nippur, lehen hiri hura, munduaren erdigunea. Ptolomeok inperioaren zabala zehaztu nahi izan zuen. Kontinenteak osatuz joan ziren. Deskubritu zen munduaren zabala. Eta konkistatutako lurraldeak markatu ziren. Geografia fisikoa. Zeharkatu zuen gizakiak itsasoak, eta karta beldurgarriak margotu zituen, arriskuz eta pizti izugarriekin. Marraztu zituen bide imaginarioak olatuen gainean, itsas ontziak gal ez zitezen, beraiek mundutik gal ez zitezen. Urezko eta lurrezko geografietan kokatu zen pertsona humanoa. Bere espazioan lekutu zen. Espazioan.

            Eta guzti horiek errekorritu zituen Joxe Zabalak. Marra ikusezinak, lurralde amaigabeak. Hautsezko urratsetan, kresalaren magalean. Eta denbora eman zuen horretan. Denbora luzea. Iraganekoa. Etorkizunekoa. Denbora bakarra ote ordea?, galde egin zion behin bere buruari. Munduan denbora guztiak berdinak ote dira? Erloju guztiek bide berdinean ote doaz? Gizakiak bere geografia irudikatu duen bezala, munduaren espazioan bere lekua seinalatu duen bezala, zergatik ez kokatu bere burua munduaren denboran? Ideia aspaldikoa zuen: Denboraren Mapa osatu. Ekialdetik mendebaldera, iparretik hegora, ezagututako leku urrun eta gertuetako denboraren seinaleak bildu zituen. Esaera, istorioa, kontakizun eta sinesmenekin betetako paperak eta paperak pilatzen ziren etxeko ganbarako txokoetan, herrialdez herrialde antolatuak. Kurdistanen, Txinan, Palestinan, Rif-en eta Ozeanian urteari ongi etorria egin zion, garai ezberdinetan guztietan. Eguzkia sortzen ikusi zuen, munduaren bestaldean ezkutatzen zen bitartean. Urtarorik gabeko lekuak ezagutu zituen. Eta erlojuak pilatu zituen. Era guztietako erlojuak, ordu ezberdinak ematen zituztenak. Marraztu zituen kanpandorretan zeudenak, etxetako hormetan, kaleetako zutabeetan. Erloju handiak eta txikiak; koloretsuak, grisak, zenbakidunak, orratz bakarrekoak eta anitzekoak. Ezkilek kolpatutako orduak entzun zituen eta sirena hotsekin iragarritakoak. Ikusi zituen langileak fabriketarako bidean euren bizitza lantegiko ordulariak kontrolatuta. Eta ikusi zituen arbola baten itzalean etzandakoak, eguneko sargoria noiz igaro zain. Denboraren hamaika bideak eta bidezidorrak ganbararen lau haizetan barreiatuak zeuden eta hainbeste bidai eta urteen ondoren lanari ekiteko prest zegoen. Munduko denboraren mapa osatzen hasteko ordua zen. Nola ordea? Zein euskarri behar zuen? Geografi mapak eskala ezberdinetan egiten zituzten; zein eskala izan dezake denborak? Denbora gizakiaren asmakizuna bada, eskala ezberdinetan errepresenta ote daiteke?

            Hilabeteak zeramatzan paper, irudi eta erloju artean. Une oro orduek kolpatzen zuten, munduko denbora ezberdinak gogora ekarriz. Orratzen pausuak, bihotzaren taupadekin etorri ziren bat. Segundoek bidaia etengabea egiten zuten bere baitan. Hotzak iragarri zion negua sartu zela. Urteak berea eman zuela. Kaleko algarek urte zaharren iragarpena egin zioten. Kanpandorreko erlojuaren kanpaiak urteko azken ordua kolpatzen hasi ziren. Gorputz osoan sumatzen zituen kolpeak, irmoak. Eta azkenarekin, Denboraren Mapa irudikatu zuen. Azkenengoak zuen mundurat igorri.

Ipuinen kolorea(k)

         Behin saiatu nintzen bilatzen ea zein ipuinean agertzen zen Printze Urdina, esan nahi dut, zein bertsio tradizionalean, ez haurrentzat moldatutako edizioetan, edo halakorik. Bilduma batera jo, bestera jo; Grimm, Perrault, Afanasiev, Barandiaran, Amades, Azkue, Webster… Ez nuen topatu. Zalantza izan nuen ea ondo begiratu ote nuen, ipuinen batek ihes egin ote zidan. Baina ezer ez, inondik inora ez nuen topatu ditxosozko Printze Urdin hori. Jakina, hamaika printze eta printzesa topatu nuen, errege eta erregina, mutil eta neska pobreak, haur zoritxarreko eta zorioneko, baina Printze Urdina… Orduan, zein zirrikitutik irristatuko ote zen ahozko tradizioak utzi dizkigun ipuinetan? Eta Printzesa Arrosak? Tradizioko ipuinetan ez dira horrela agertzen behintzat. Nork asmatu ote du kolore horiekin janztea?

         Polemika piztu da azken asteetan argitaletxe batek neskentzat eta mutilentzat berezitako ipuin bildumagatik. Neskentzat arrosa koloreko portadarekin eta mutilentzat urdin kolorekoa. Argitaletxeak esan du ez dituela edizio gehiago aterako; hala ere, badirela hiru urte saltzen dituela eta harrera ona izan dutela. Zein irizpide erabili dute, ordea, editoreek bereizketa horretan? Zein irizpide erabili dute erosleek liburu horiek erosteko?

         Ez dut uste arazoa koloreena denik bakarrik, are latzago iruditzen zait kontua. Kulturaren merkatuaren legeak kontsumo gordinean oinarrituz gero, irizpide kritikoak ezabatuz gero, jendarte ahul, ezjakin eta menpekoa eraikiko dugu. Betaurreko koloretsuak jantzi behar ditugu, belarri koloretsuak margotu. Merkatuari gure legeak jarri. Printze Urdina eta Printzesa Arrosa ez dira inon ageri, zin dagizuet.

Gigi Bigot-en mintzo sinbolikoa

Pertsona humanook galdera eta kezken artean hazten gara. Zergatik? galdera haurren etengabeko erretolika da. Handitzen garen bezala badirudi galdetzea ahazten zaigula, bizitzaren erritmoak, edo auskalo zerk, galderak, kuriositatea alegia, erdoiltzen joaten zaigu eta orduan, ahazten dugu gure bizitza lurtarra izateaz gain izartsua ere badela. errealitatea eta ametsen artean bizi garela. Etengabeko galdetegia da gure bizitza, etengabeko bilaketa, gure existentziaren arrazoi bila. Haurrak ere horretan dihardu etengabe, zer gertatzen zaion, zer gertatzen den bere inguruan ulertu nahian. Eta ipuinek bere baitan hainbat eta hainbat erantzunekin datozkigu. hara hor ipuinen indar sinbolikoa, ametsen parekoa.

Gigi Bigot kontalari bretaindarrak, guzti horren bueltan aritu zen Donibane Lohitzunen antolatutako Festi-Contes jaialdian. "Les pieds sur terre, la tête dans les étoiles" mintzaldi arras interesgarrian kontu zaharren garrantzia aipatu zuen eguneroko heziketan eta imajinario baten eraiketan. Haurraren galderen, beldurren, ezinegonen bilaketa gisa goraipatu zituen ipuinak. Errealitatea eta fikzioaren arteko harreman orekatuan, elkar elikatze bat emango da bizitzan aitzina egiteko orduan. Mintzaldiaren izenburan aipatzen den bezala, errealitatetik ezin dugu ihes egin, baina beharrezkoa dugu imajinario baten indarra. Oinak lurrean eta burua izarretan. Ipuinak ikasbide aproposa izan daitezke bidaia honetan. Bizitzaren bidaian.

Kritikak

            Espainian, 1981ean izan zen estatu kolpean ospetsuak egin ziren hainbat esaera, horien artean hau: "Ni está ni se le espera". Orduko esaldi haiek, hau bezala, beste egoeratan erabili izan dira. Kontaketa ikuskarietan kritikoen agerpenaren zain egoterakoan esaterako, "Ez daude, ezta egongo ere". Zergatik ote?

           

            Kritikoen lana maiz kritikatua izan da sortzaileen artean; baina era berean, euren beharra aldarrikatzen da. Esan ohi da literatur kritikoa edo antzerki kritikoa, idazle edo antzezlari frustratuak direla, euren frustrazioak besteen lanen kontra bideratzen ditutelarik, bolizko dorretik mintzatzen direla. Izango da halakorik jakina; egia den bezala, badaudela kritiko zorrotzak baina era berean zentzuzko kritika ondo argumentatuak egiten dituztenak, sortzaileentzat ikasbide direnak, euren lan ildoak hobetzeko lagungarriak. Eta zaletuarentzat gogoetarako eta irizpideen lantzeko tresna. Kontalaritzarekin ordea, ez on ez txar, kritikarik batere ez da agertzen ohiko hedabideetan. Arte eszenikoen kritikoak ez dira agertzen kontaketa ikuskarietan, ezta arbuiatzeko ere. Hutsaren pareko bihurtzen dira kritikoentzat. Bi aldetako gogoeta ekarri beharko luke honek. Alde batetik kritikoena. Arte eszeniko honen gaineko desinteresa zerk bultzatzen du? Ezagutzen ote dute? Baina kontalariok ere gurea egin beharko genuke. Kritikoen errua ote da bakarrik? Eskaintzen dugun kontalaritzaren irudia interesgarria al da arte eszenikoen munduan? Geure ikuskariak non, nola zein helburuarekin aurkezten ditugu? Kritikak aldarrikatu behar ditugu, baina baita eskaintzen dugunaren gaineko gogoeta egin.

Zer gara gu?

         Alfonso Sastre idazle eta antzerkigileak kontatzen zuen bera arraro samar sentitzen zela bere lanbidea zela eta. Zioen idazleen artean antzerki gizontzat hartzen zutenez, beste “talde” bateko zela. Antzerkizaleentzat, berriz, idazlea zenez, berdin beste “talde” batekoa. Berak, ordea, ez zuen halako sentipen kontrajarririk, izan ere berak idazletzat hartzen du bere burua eta, era berean, antzerki mundukoa; kontradikziorik ez du ikusten, detaile txiki bategatik: “Nik esateko idazten dut antzerkia, ez irakurtzeko”, zioen. Ulergarria egiten zitzaidan.

         Kontalariak antzeko bidegurutzean jartzen gaituzte. Arte eszenikoen munduan, literaturan gabiltzan pertsonak gara. Literaturaren munduan, bestalde, eszenatoki batean agertzen garen ipuin egileak gara. Jakina, gauzak ez dira txuri edo beltz, baina halako zerbait gertatzen dela esan genezake. Orain eskola zein liburutegien denboraldia hasi delarik; kontalariok, bai batzuetatik zein bestetatik, deiak jasotzen hasi ohi gara, beti ere bi helburu nagusi direlarik: irakurzaletasuna bultzatzea, batetik; eta bestetik, euskararen erabilera indartzea. Hirugarren bat ere aipa dezakegu: giza baloreetan heztea haurrak. Hirutasun santu horretatik at, kontalaritza, berez, helburu dutenak gutxi izango dira. Eta. Jakina, gehien gehienak haurrei zuzenduak.

         Baina arte eszenikoen jaialdiak antolatzerakoan ere, kontalaritza ez da kontuan hartuko, baldin eta haurrentzat zerbait egiteko. Nonbait kontalaritza beste “talde” bateko adierazpen artistikoa d. Eta horrela ibiltzen gara, bi uren artean nortasun propioaren aldarrikapenean, galdera existentzialak itota: “Baina, zer gara gu?”

Estropadak

            Hamaika aldiz entzuna dugu etxan, txikitatik. Pasai Donibanek Kontxako bandera Oriori irabazi zionekoa. Minutu erdia aterata! 1956an izan zen. Bertan ikusi ez izanak ez du esan nahi ikusi ez nuenik. Aitaren kontakizuna trainerutik eta amarena lehorretik, lehiaketa haren bizipenak bertatik bertara ikustea bezalakoa da.  "Gabinok patroiari abisatzen zion zetorren olatua noiz hartu". Eta olatua gainean ziztuan zihoan trainerua. "Harrigarria zen nola hartzen zituzten olatuak, airean". Aitak barrutik, amak kanpotik, bi kontakizunak elkarturik estropada hura imajina zenezakeen, Kontxako badiako espektakulo zoragarri hura. Oraindik munduan ez baginen ere, emozio horiek bizi ditzakegu kontakizun benetako bati esker.

            Angel Cappa futbol entrenatzaile argentinarrak antzeko emozioak islatzen ditu La Intimidad del futbol, liburuan. Txikitan etxeko sukaldean entzundako irratiko kontakizunek Buenos Aireseko estadiora eramaten zuten. "Partida imajinatzen zenuen kontakizuna entzuterakoan. "Cecconatok dauka... eskubitik hartzen du... gizon bati izkin egin... Grillok ezkerretik eskatzen dio..." Eta ikusi egiten zenuen Cecconato pilota eramaten eta Grillo bakarrik ezkerretik sartzen".

            Kontakizun batek beste lekuetara, beste garaietara eraman gaitzake, bertan egongo bagina bezala. Eta gure barnean emozioak piztu. Kontalariak kontakizunak eskaintzen dizkio entzun nahi duenari, baina entzule hori ez badu beste lekuetara, beste garaietara eramaten, berak ez badu bidaia hori egin, zertarako kontatu? "Irratiak gu  ameslariak egitearen errua dauka ere, ilusioak bizi izanarena", dio Cappak. Kontaketak hori behar du.

Irudimenaren askatasuna

         Udako oporrak amaitu ostean eta eskolara itzuliz, oporretarako kontuak ziren nagusi. Gaztela eta Extremadura aldetik, batez ere, itzulitako ikaskideek hamaika istorio zituzten kontatzekoak. Sekulako bidaia luzea; askotan egun bete pasa trenez, autobusez, baita gurdiaz ere egindako bidaia al pueblo heltzeko. Han, urrutiko beste hamaika lekutatik heldutakoekin elkartzen ziren, bakoitzak bere kontuekin. Gau beroak, lur sail amaiezinak, itsasotik urruti! Eta baginen gutxi batzuk al pueblo joan beharrean en el pueblo gelditzen ginenak. Gure bidaiak Donostiarako edo Hondarribirako autobusean edo Topon egiten genituen, hondartzara. Batzuetan oinez osaba-izebaren baserrira, Lezora, edo aitonaren etxera, Gaztainora, herrian bertan. Edo Sanjuanera, edo Oiartzungo Karrika auzoko errekara. Auzoa erdi hutsik gelditzen baitzen. Eta irailean imajinatu egiten genituen ikaskide edo auzokide haiek egindako bidaia luze haiek, “nora demontre joan dira hainbeste ordu eginda bidaian?” El pueblo, oso urrutiko leku imajinario bat bihurtzen zen guretzat, non dena zer ezberdin, eta dena zen posible.

         Haurrak berezko imajinario bat sortzen du bere inguruko harremanetatik eta bizipenetatik. Mundu hori ulertzea kontalariaren lana ere bada. Zerk harritzen du haurra? Nolakoak dira bere bidaia irudikatuak? Munduaren dimentsioa nolakoa da haurraren ikuspegitik? Guzti horrek nolako eragina izango du adinean aurrera eginda?

         Badira, ordea, haurrak imaginario ukatua, lehertua dutenak. Gazako haur sarraskituen eskolan istorioek baino, bonbek egiten dute eztanda. Baina, beharbada, beren herria imajinatzeko ahalmena ez dute galdu, non hondartzan jolasten diren libre.

Mililitroak

         “Arteak kultura bakoitzaren gertaerekin paraleloki biziraun izan du”. Nestor Basterrechea hil berri dugu, baina bere lanaz gain, zorionez, kultura eta artearen gaineko ideiak jaso dira. Sortzaile, edo asmatzaile berak zioen moduan, gisa ez zuen bere lana errealitatetik aparte ikusten, bizi zuen eta bizi zion errealitate horrekin bat baizik. “Artearen itsaso zoragarriari zure mililitroa aportatzen saiatu behar zara. Ahaleginaren ondorioa: artistak gizarteari aurre hartzen diola”. Sortzailearen lana jendarteari bere gogoetak eskaintzea ere bada; bere gogoetak sormen lanen bitartez erakustea eta mililitro horiekin jendartea intelektualki eta kulturalki aberastu. Gogoeta bideak zabaldu.

         Planotik espaziora egindako bidea, alegia, marrazkitik eskulturarako urratsa, azaltzen duenean ere, Basterretxeak bestelako sortzaileei gogoetarako parada ematen die. Kontalaritza eta literaturaren arteko harremana har dezagun esaterako. Paperean idatzita dagoen istorio bat plano bi-dimentsional batean ikus dezakegu, ahozkora pasatzen denean aldiz, hiru dimentsiotan azaltzen da. Kontalariak espazioan sortuko du bere narrazioa. Bere sormen bidea beraz, idatzizkotik haratago ikertu beharko du, espazioarekiko harremanaz gogoetatu.

         Basterretxearen belaunaldiko arte plastikoetako euskal sortzaileek egindako bidea, bai euren lanetan zein gogoeta eta konpromisoetan, egun lanean dihardugun sortzaileontzat kontuan hartzekoak dira. Kontalaritzan, esaterako, ezinbesteko gogoeta litzateke, ea bizi dugun kultura eta jendartearen gertaerekin batera al goazen. Ea artista bermeotarrak aipatzen duen itsasoan, mililitrorik gehitzen dugun.

Transmisioa

         Non dago ipuinen gordelekua? Zein lekuetan ezkutatzen dira? Nork ateratzen ditu handik? Eta noiz? Norengandik ikasi bidezidor ezkutu hori? Aho bat zabaltzen denean eta segidan esan: “Zatoz, entzun nahi al duzu kontu ederra?”; edo, besterik gabe, hitz aspertuaren erdian, norbaitek dioenean: “Aurrekoan kontu itzela kontatu zidaten…”; beharbada orduan, oharkabean, istorioa askatuko da. Gure barne bideetatik mantso eta leun badoa. Eta, gure baitan itsatsita geratuko da, irteteko zain. Egun batean, beste norbaiti kontatzeko irrika izanen dugu. Ipuinen gordelekura jo, eta handik ekarriko dugu. Eta, aho batetik bestera bidaia amaigabea egingo du, espazioan eta denboran.

         Batzuetan, ordea, gordelekurainoko bidea eten egiten da. Aho bat isiltzen da. Mundu bat desagertzen da. Orduan, nork azalduko dizkigu munduan izan diren, diren, eta izango diren gertakari harrigarriak? Nola ikasiko duzu hitzaren jolasaren ederra? Irudikatzearen bide zoragarriak nola hartu? Orduan, norbait ahanzturaren altxorraz jabetuko da. Oroimen berriak salduko ditu. Ahots bakarraren monopolioa jarriko du martxan, oharkabean, itxura ederrez mozorroturik. Hitzaz jabetuko da.

         Ahoa Bete Hots, ahozkotasun jardunaldietan Transmisioa izan dugu aurten gai nagusia. Antzerkia, kantua, bertsolaritza, kontalaritza arlo ezberdinetako hizlariak honen gainean jardun dira. Gogoeta interesgarriak eta beharrezkoak, eta guztietan kezka bat sumatzen zen airean: noren esku dago egun kultur transmisioa? Zein interesen menpe dago? Gure hitza besteen ahoetan utziz gero, irudimen gormutua baino ez zaigu geratuko. Bidea etenda.

Eskutik ahora

Zenbat istorio sartzen da 123 kilometrotan? Eskutik eskura, zenbat kontu igarotzen dira? Isilean, ikuitze soilarekin, hitzak heltzen dira, esateko grina pizten da. Maiteminduek lehenengo aldiz euren eskuak elkartu eta sentitzean bezala. Hatzamar bakoitzak istorio bat darama bere laztanean. Eskutik helduta bidean kondaira komun bat eraikitzeko nahia. Norbaitek beste bat eskutik heltzen duenean, gonbitea egiten dio. Norberekeria utzi eta elkartzeak errazago, edo behintzat interesagarriagoa, egiten du bidea. Haurrak eskutik heltzen zaituenean bezala. Txiribuelta bat eman nahiko du airean, bere bi eskuak beste bietan helduta. Euskarri horietan seguru sentituko da. Eta une batean gelditu, begietara begiratu eta zerbait kontatzeko eskatuko dizu. Edo kantatzeko. Bidea eginez norbaitek eskutik heldu eta istorio bat eskatzen dizunean ez duzu ezeren beldurrik izan behar.

Egunkari honen bertsio digitalean, Naiz.info, 100 egunetan 100 euskal kontu zahar kontatu ditugu, hitzen katea osatu nahi izan dugu,  lotzen diren eskuek istorio bat izan dezaten elkarri eskaintzeko. Eta beharbada norbaitek esango du, "nik ipuin hori ezagutzen dut, baina beste era batera"; eta ondokoari berak ikasi zuena kontatuko dio, eta istorio berria sortuko da biena uztartuz. Eta hirugarren batek berea gehituko dio, eta ipuina aldatuz joango da, hitzen jolasean transformatuz. Ipuinak ahots ezberdinen beharra du aurrera egiteko, denboraren baitan bizirauteko. 

Eskutik ahora, ahotik eskura doazen istorioek bidea elkarrekin egingo dute, txiribueltaka, jauzika, jolasean. Eta orduan ez duzu ezeren beldurrik izan behar.

Ipuintxo bat

91. Otso jaunaren nagusitasuna

100

Euskal sinesmen zahar batek dio garai batean bizidun guztiak mintzatzen zirela, goroldio izan ezik. Beste guztiak saiatu ziren hari mintzatzen irakasten, baina orduan guztiek galdu zuten hitza, gizakiak izan ezik. Hala kontatzen zuten Ataunen behintzat. Oiartzunen, berriz, kontatzen zuten lehengo denboretan otsoa eta ardia elkarren lagunak zirela. Aspaldiko garaietan horrelakoak gertatzen omen ziren. Gauzak gizakiaren zerbitzuan ipintzen ziren. Zuhaitzak etxeraino hurbiltzen ziren sutarako. Kortezubin kontatzen zuten. Aspaldiko garaietan, munduan ainitz diren bezala, hitzek ahotik ahora egiten zuten jauzi, jauzi txikiak, baina etengabeak, gure garaietara heldu arte. Jauzi bakoitzeko aberasten zihoazen, aho bakoitzak bere hitzak gehitzen baitzizkion. Katebegi kontaezinekin, hitzaren kate luzea osatuz joan da denboran barrena. Azkuek azaltzen digu: Mundakan haurrak (...) honela hasten zituzten beren ipuintxoak. Beren arteko aurreratuenak galdera hau egiten zien lagunei: zenbat arrautza jan dozuz zuk? Honekin adierazi nahi zuen: Zenbat ipuin dakizuz?. Nondik jasotzen zituzten arrautza horiek? Nola prestatzen zituzten? Zeinek jarraitu zuen arrautzak banatzen?

Herri baten izatearen eraikitzean, imajinario komun baten sortzea oinarrizko zutabea da. Ondasun ez materiala izanik, ordea, zaila izango da zehaztea; izan ere, garaiekin aldatzen, aberasten eta garatzen baita. Nazio kultura baten partaideek, lurraldetasunean baino, komunean konpartitzen diren istorioak, bertsoak, kantak, dantzak eta abar, izango dituzte loturak. Eta jaso bezala transmitituko ditugu, aldatuz, eguneratuz, zabalduz. Beste kulturetatik jasotakoak gurera ekarriko ditugu, eraldatuz, moldatuz; eta gureak eramango ditugu, beste kulturekin uztartuz. Munduaren hiztorian hala izan da, jendeak alde batetik bestera joanez, bere altxor inmaterial hori eraman izan du, mundua aberatsago eginez. Quebec-en bizi den Naskapis herrian istorio bat kontatzen dute, Maitale Jarraikiak, non euskal arrantzale batek bere alaba buruzagi indigena batekin ezkon arazi nahi duen. A

Alaba, berriz, ehiztari ingeles matekin maiteminduta, ihes egiten du berarekin. Amaiera ederra bezain goibela da: Ordutik, bidaiariek badiaren behe aldean ikus dezakete euskal printzesa eder bat, desesperatuki bere senargaia olatuetan bila, alferrik. Ezagunak dira euskal arrantzaleek mendeetan inguru haietara egindako bidaiak eta bertako biztanleekin izandako harremanak. Ikusten denez harremanak ez ziren bakarrik komertzialak izan, kultur trukaketa bat ere izan zela.

Berdin gure ipuinetan topatuko ditugu beste herrialde zein kulturetako antzekotasunak. Hitzek hemendik hara bidaiatzen diten pertsonen baitan. Hemendik hara, handik hona. Eta horiek herri baten izaeraren eraiketan garrantzia ezinbestekoa izan dute. Hala izan da, da eta izango da. Hori ukatzea edo ahanztea, norberaren izaeran hozka egitea da, hutsune bat sortzea, hankamotz ibiltzea.

Herri baten izate aldarriak bere ipuinen, bere hitzen beharra du. Eta bost kontalarik, Doro Zobaran, Ixabel Millet, Itziar Rekalde, Bea Egizabal eta Joxemari Carrere, Conny Beyreuther kameralaria eta  Asier Burgaleta soinu teknikariarekin batera, 100 euskal ipuin grabatu ditugu 100 egunetan www.naiz.info egunkari digitalean eskaintzeko, Ekainaren 8ra arte. Egun horretan eskutik eskura lotuko dira Durango eta Iruñea, Gure Esku Dago herri ekimenak deituta. Guk hitzekin nahi izan dugu bidea lotu, ahotik ahora bidea eginez. Herri batek, kultura batek, belaunaldiz belaunaldi garatu duen imajinarioaren bitartez, mundu ikuskera bat eraiki du, denboran barrena aldatuz eta aberastuz joan dena. Ez hobeagoa edo txarragoa, jendarte honen partaideiak osatzen joan direna baizik.

100 ipuin 100 egunetan kontatuz, transmisio horren katea aldarrikatu nahi izan dugu, ez aitzinaren mitifikazio hutsagatik, baina etorkizunerantz zabaltzen den bidea irudikatzeko. Ipuinetan bezala, garrantsitsuena ez baita non hasi edo non bukatu, bideko gertaerei nola aurre egin baizik. Hitzak ehuntzen ibili gara, eta ibiliko gara, bidean eskutik eskura helduta, aspaldiko istorioak eta gaur egungoak kontatzen, geroa imajinatuz. Egia bada, sakelan sar; gezurra ez bada, atera ez dedila; Andoainen zioten bezala.  

Angola tem feitiço

         “Angola tem feitiço”, dio Dulcek. Ahots eztiz dio, oroimenarenarekin hizketan. Begirada bizia eta irribarre motela du. Begiradan Angola ageri zaio. Portugaleko kolonia zen garaian abiatu zen gazterik,. senarra eta haur txikiarekin. Oraindik, 87 urterekin afrika itsatsita darama hitzetan, gogoan, begiradan. Dulce entzunez lurralde liluragarria bihurtzen da Angola, urrutiko lurralde sorgindua, non dena da posible. Orduan Angola zure ametsetako herrialdea bihurtzen da.

         “Gure osaba zaharrak ipuinak hasten zituen beti: “Behin batean Txekoslovaquian…”, kontatzen du Carlesek. Bere osaba ez zen inoiz egon herrialde hartan, urritiko lurraldea hartan, imajinazioan baino existitzen ez zen agian. Eta han dena gerta zitekeen; han, non bizikletak erruberak koadratuak zituzten.

         “Panamara joan behar dugu, hartza; Panaman denak platano usaina dauka”. Tigre txikiak Hartza txikia konbentzitzen du beren ametsetako lurraldea ezagutu dezaten, Jannosch-en “Oi zein ederra den Panama!” liburu ederrean. Abentura zoragarria biziko dute bi lagunek Panamarako bidean. Izan ere, zeinen gozoa den platano usaina…

         Pertsona bakoitzak gure lurralde liluragarria bilatuko dugu, non dena da posible. Urrutiko lurraldea, gertukoa egunerokotasunarena baita; baina han, urrutian, Angolan, Txekoslovakian, Panaman…, abentura zoragarriak gertatzen dira. Eta norbaitek halako lekuetan gertatutakoak kontatzen dizkigunean bidaia zoragarria hasten dugu. Kontalariak urrutian jazotakoak ekarriko dizkio entzuleari; ordea, lehenago han egon behar izan du. Irudimenaren belaontzian enbarkaturik. Feitiçoak harrapatuta.

Fabrika

         “Fabrikan neska pila geunden bata bestearen ondoan lanean”. Beste emakume asko bezala gazterik sartu zen ama fabrikan. Orduko Errenteria fabrika josiaz zegoen eta bertan emakume askok lan egiten zuen. Amak entxufeak eta antzekoak muntatzen zituen. Hamaika kontu entzun izan ditugu garai hartakoak. Pasadizoak bata bestearen ondotik. Ia laurehun langile izan zituen lantegi handi hura nolakoa izango zen imajinatu egin behar zen. Gazte gazterik zela bizi izandako lehenengo huelga. Enkargatuarekin izandako liskarrak lankideekin berriketan egoteagatik. “Behin etxera bidali ninduten hitz egiteagatik. Enkargatu hura beti gurekin sartzen.” Fábrica Electrotécnica Guillermo Niessen, 1914ean eraiki zuen Alemaniatik heldutako enpresariak. Orduko Errenteria langile herri petoa zen, lantegiak nonahi. “Ez zen orain bezala, orduan goizetik jende mordoa ikusten zen kalean fabriketarako bidean. Eta gauean hamarretarako denak ohean.”

         Erakusketa zabaldu dute Niessen 100 urte betetzen dituela, eta imajinazioaren irudiak txuri beltzean ageri dira. Emakume ilarak bata bestearen ondoan mahai gaineko osagarri elektrikoak elkartzen. Lantegiaren itxura. Langileak bilduta argazkian. Emakumeak soilik argazkirako elkarturik. Aspaldiko garaiak. Bazen behineko historia.

         Historia istorio bihurtzen da denboraren eskutan, ahoz eskaintzen direnean etxeko sukaldean. Haurrarentzat aspaldiko garaiak direnak helduaren gaztetako bizipenak dira. Irudimenean itsasten diren kontakizunak, lurralde imajinarioan bizi dira eta hitzetara ekartzerakoan istorio harrigarriak bihurtzen dira. Aspaldian fabrika batean emakume batzuk aritzen ziren lanean …

Ezer ez dago

         Behin herri txiki batean kontalari baten etorrera irrikan itxaroten zuten. Ezaguna zen kontalari hura eta joaten zen lekuetara jendea erruz bildu ohi zen bere kontakizun ederrekin zein hizkera zoragarriarekin gozatzeko asmoz. Kalea, denda eta tabernetan ez zegoen beste gairik berriketaldietan. Emanaldiaren aurreko igandean apaizak pulpitutik parabola biblikoak ekarri zituen gogora, merezi zuten kontakizun bakarrak zirela gogora araziz, eta Jainkoaren berba zela zoragarriena.

         Eguna heldu zen. Ordu erdi lehenago antzokia lepo zegoen, guztiak kontalariaren zain. Ikuskaria hasteko minutu batzuk gelditzen zirela heldu zen kontalaria. Antzokian sartu zen, pauso lasaiez. Eskenatokira zuzenean sartu beharrean, pasillo erditik abiatu zen taulara. Ordura arte entzuten ziren murmurioak isiltasun bilakatu ziren, isiltasun jakingarria, gehienek ez baitzuten inoiz kontalari bat entzun. Kontalaria bere baitan zihoan, mantso, inor ez balego bezala. Eskenatokira eskailera txiki hartatik igo zen. Taularen erdian jarri zen jendeari begira. Publikoa isilik begira, eztulik ere ez zen entzuten. Iragarritako ordua jo zuenean, kontalaria arnasa hartu eta ahots karraskatu batekin esan zuen: “Ezer ez dago”. Eta eskenatokik jaitsita etorritako bidetik alde egin zuen.

         Hurrengo egun, aste eta hilabetetan denetarako komentarioak eta interpretazioak izan ziren kontalariaren emanaldiaren gainean. Azkenean hamaika bertsio sortu ziren kontaketa saiotik, eta aiton amonek euren bilobei kontatu zieten. Herri hartara ez zuten inoiz gehiago beste kontalaririk ekarri.

Lentejak

Zentzuek euren oroimena dute, eta pertsona zentzudunek ez dute oroimena ahazten. Gure amak deskubrimendu bat egin zuen. Lentejak egiten ari zela bururatu zitzaion, modena ozpin tanta batzuekin goxatzea eltzea. Hainbestetan egindako potajea probatzerakoan oroimenaren eztanda bat izan zuen: "Hauxe zen!" Lenteja haiekin txikitako etxeko sukaldera bidaiatu zuen. "Askotan pentsatzen nuen gure amak zer jartzen ote zien lentejei zapore berezi hura izateko; lehengoan modena ozpin pixka bat jarri nien arte. Horrexekin goxatzen zituen". Eta hortik aurrera, lentejetaz baino, aspaldiko garai haietaz mintzatzen hasi zen, gure amonaren sukalderako eskua,  kontatzen zituen istorioak... Lenteja umil batzuek Gianni Rodari pedagogo eta idazle italiarrak aipatzen zuen bonba fantastikoaren lana egin zuten.

Nondik aterako ditu kontalariak irudimena martxan jartzeko indarra? Nola bereganatuko du kontatu nahi duen ipuina? Zein oroimenetan galduko da kondairaren harira? Ipuin bat kontatzea ez da, besterik gabe, hitz bat bestearen ondotik jarriz istorioa osatzea; ez da publikoari entzun nahi duena ematea; ez da "efektismoa" bilatuz kontatzen denaren hutsa estaltzea. Kontalariak ipuin bat kontatzerakoan oroimenaren barrena bidaitu behar du, lurralde imajinario horietan bere lekuak bilatu. Oroimen berriak eraiki, lurralde ezezagunak deskubritu. Eta berarekin batera, entzuten duena bultzatu behar du bidezidor horietatik abiatzen, bakoitzak bereak errekorrituz. Ipuinak kontatzean kontalariak hainbat bonba fantastiko leher arazi behar du entzule bakoitzeko. Modena ozpinak gozatutako lentejak probatzerakoan bezala.

Istorioen nabigazioak

"Bere leinua jarraitzeko asmoz, Saint-Laurent itsasertzeko ipar aldean bizi zen arrantzale euskaldun batek, zuen alaba bakarra bertako buruzagi indiar batekin ezkon arazi nahi zuen; bere nahia zen alabak mutil sendoa ekartzea arrantzale bideari jarrai ziezaion. Baina neska artehiztari ingeles batekin liluratu zen". Naskapi herri amerindiarrean kontatzen den Maitale Jazartuak istorioa horrela hasten da. Jean-Claude Dupont etnologoak Mythes et légendes des Amérindiens liburuan bildu du. Aipamen hauez eta istorio ederraz gain, deigarria egiten da, niretzat behintzat, protagonista arrantzale euskaldun baten alaba izatea. Jakina da, arrantzale euskaldunak mendetan itsasoa zeharkatu zutela bakailua eta balearen bila amerika iparraldeko kostara heldu arte. Toponimiek, beste aztarnez gain, euskaldunen lekukotza ematen dute. Hemen ordea, bitxiagoa egiten zait euskaldunok Quebec aldean utzitako arrastoa. Nola bihur daiteke euskaldun bat amerikako indigen herri baten ipuineko protagonista? Zergatik erabaki zuen kontalariak urruneko kultura bateko pertsonaia bere ipuinean sartzea? Zer irudia zuten naskapistarrek euskaldunen gainean?

Liluragarria irudimenaren lurraldea. Pertsonek, munduaren alde batetik bestera bidaiatzerakoan, euren imaginarioak eramaten dituzte soinean, eta heltzen diren lekuetara bertakoekin partekatzen dituzte, gehinetan horren kontzientzia izan gabe. Iruditerien sinkretismoak ematen dira, eta mundua aberatsago egiten da. Lekualdatze horiei hesi arantzadunak jartzea, izate humanoaren liluraren kontrako atentatua da. Eta istorio ederrei bidea moztea.  

Aspergarria

         Ordiziako emanaldia hasi aurretik ikastolan Itziarrekin ipuinak nola kontatu ikasten aritu den gaztetxoetako batek galdetzen dit ea beren saioa egin ondoren joan ote daitekeen. Itziarrek zirikatua arrazoia ematen du: ipuinak aspergarriak dira. Ene! Saioa hasi aurretik publikoa gogorra. Laster, Ahoz Ahoz kontalaritza jaialdiaren barnean antolatutako saioan parte hartuko dugu Yoshihira Hioki kontalari japoniarrak eta biok. Aurretik Itziarren ikasleek euren saiotxoa egingo dute. Hasi da Yoshi. Euskara ikasten ari denez, bere burua euskaraz ausartu da aurkezten, eta publikoa harrituta. Ihes egin nahi zuen mutikoa lehenengo ilaran dago Yoshiren jardunarekin harrapatuta. Ipuina hasi du Yoshik; gaztetxo eta helduak harrapatu du bere kontaketak, istorioak zein kontatzeko moduak. Mutikoak ez dirudi alde egiteko gogorik duenik, ipuinean barneratuta baitago. Yoshi eta biok kontaketan tartekatzen gara. Saio polita izan da. Neska mutikoak eta helduak irribarretsu amaitu dute Ahoz Aho jaialdiaren barne Ordizian pasa den saioarekin.

         Baina zergatik zuen mutikoak ideia hori ipuin kontaketen gainean? Umeen zerbait zelako? Ipuinak bere mundutik urruti daudelako? Zer ote da berarentzat aspergarria ez den zerbait? Zer eskaini izan diote? Bere iritzi berekoak dira urte bereko gaztetxo gehienak. Baina ipuinak ote dira arazoa? Beharbada, istorioak kontatzen gabiltzanok, pentsatu beharko genuke euren munduan barneratzen ote garen gure kontakizunen bitartez, edo, aldiz, gurera ekarri nahi ditugun, mundurik onena delakoan. Elkarrekin bidaiatu beharrean, gure itsasontzian sartzen behartzen ditugu. Eta hori, bidaiatzeko, aspergarria da, oso.

GARA egunkarian argitaratutako zutabea

Istorio Biziak

         Landareen modukoak dira hitzak. Oxigenoa, argitasuna, ura eta lurra behar dute bizirauteko. Landareak, ondo zainduz gero, edertasuna ekarriko digu bueltan, eta fotosintesia eginez airea biziberritu. Landareek lez, hitzek arnasaren oxigenoa behar dute, buruaren argitasuna, ahoaren hezetasuna eta lurraren atxikimendua. Ondo zainduz gero edertasuna ekarriko digute bueltan, eta inguratzen gaituen giroaren biziberritzea. Hitzek istorioak osatzen dituzte eta istorioek berezko bizitza hartuko dute kontalariaren ahotik zein gorputzetik, eta entzulearenganako bidaian hazi eta zabaldu egingo dira, loreen esporen moduan, bizitza ernalduz. Lorezainaren gisakoa izango da kontalaria. Lorategi ederra dauka zaintzeko, landare ezberdinak, hangoak eta hemengoak, handiak eta txikiak, sendoak eta delikatuak, harroak eta umilak. Guztien artean “Gutizien Lorategia” osatuko dute.

         Bilbo lorategi ederra bihurtu dute otsaileko neguan Alabazan taldeko lagunek. Istorio Biziak kontalaritza egunekin hiriaren bazterrak ernaltzen dabiltza. Hitzaren esporek, loreen antza, irudimenaren lurraldetarako bidezidorretan barrena eramaten dabiltza bilbotarrak eta gerturatzen den oro. Istorioekin, ipuinekin, bertsoekin loratzen dabiltza, egunerokotasunari irudimenaren ongarria ematen, estutasuna oxigenatzen, itzalak argitzen. Istorioak kontatzerakoan, eusten gaituen porlanezko lurra zartatzen da, belar sendoei bidea eginez.

         Kontalaritza badirudi gero eta presentzia handiagoa hartzen ari dela gure kultur egitarauetan. Istorio Biziak ekimena bide hori indartzen lagungarri izango da. Hala bazan, hala bedi.

GARA egunkarian argitaratutako zutabea

Ezertarako ez

         Maiz, kezka bati nola heldu ez dakizula zabiltza, eta, maiz, bidezidor aldrebesetan sartuta zaude; esaterako, zer demontretarako balio du ipuinak kontatzen ibiltzeak? Kontsumoaren jendarte honetan, zer ondasun ekoizten du kontalaritzak? Ekonomiari zer eskaintzen dio? Kontalariak nola azal ditzake bere ofizioaren onurak jendarteari? Halako hamaika galderetan, eta galdaretan, galduko zara noizean behin; izan ere, badirudi halako ofizioak eta jardunak jendartearentzat onura zenbagarrietan neurtu behar direla, edo eragingo dituen baloretan. Bere horretan baliorik ote duen zalantzan jarri ohi da, izan ere, zertarako balio du ezertarako balio ez duenak? Eta amarauna honetatik ezin askatu zabiltzanean, tarteka ezusteko laguntza heltzen zaizu.

         Carlesek liburu txiki baina sendo bat oparitu dit, manifestu gisa aurkeztuta Nuccio Ordine egilearengatik. Manifestua honela izendatu du: La utilidad de lo inútil. Eta zenbait gauza argitzen hasi zaizkit. Ordineren azalpenak eta proposamenak ideien marasma horretara argi pixkat bat bederen ekartzen laguntzen dit. Gogoetan nondik nora bideratu eta, batez ere, bizi dugun jendartean utilitarismoaren ideologiatik at gogoeta egitearen beharra. Bidea eman dit ulertzeko zergatik hainbat eta hainbat ipuin eta kontaketa saio baloreak dituzten ardatz, alde horretatik bakarrik garrantzia emanez, zeren, berez, badirudi ipuin kontaketek ez dutela ezertarako balio. Ez diote produktibitatearen ezer eskaintzen jendarteari. Kontalariak entzuleari bere proposamen sortzailea eskainiko dio, edertasunaren bidetik, hobeto edo okerrago. Eta proposamen artistiko horretan bere gogoetak edo burutazioak eskainiko ditu zuzen edo zeharka. Eta horrek zer balioa du?

Ondorioztatu denez jendartearentzat horrek ez duela baliorik ba orduan kontalaritza “Zerbait” bihurtu behar da “gauza” bat, eta orduan bai balore bat eman diezaiokegula. Baloretan oinarritutako ipuinak esaterako Zertarako galderaren aurrean erantzuna argi dago, haurrak balore baikorretan hezteko, adibidez. Orain bai, orain zentzua du ipuin kontaketa saioa antolatzea eta dirua inbertitzea horretan. Ezertarako ez dena zerbaiterako bihurtzen da. Pentsamendua, proposamen artistikoak balore ekonomiko-moraletan baloratzeak, pertsonaren utilitarismo hutsera eramaten gaitu, ezertarako balio ez dituzten aktibitate humanoak gutxietsiz: gau izartsua begiratzea, itsas bazterrean berriketan aritzea… Edo ipuin bat entzutea.

GARA egunkarian argitaratutako zutabea

Sorginak

         Sorginak ez dira existitzen- dio neska txikiak. zergatik ez?-galdetu diot. Nire aitak esan dit. Hortik aurrera ez dago eztabaidatzerik; jakina, nola aitaren hitza zalantzan jarri. Dena dela, segur aski, aitak ez dio esan Olentzero ez dela existitzen, nola kenduko dio ilusio hori? Are gehiago aitak gozatu egingo du, normala denez, haurra gezur txiki horretan bizi arazten; izan ere kalean Olentzero ikusitakoan, eta zer esanik opariak jasotakoan, jartzen zaion aurpegi dirdiratsuak merezi baitu. Zergatik ordea, Olentzero bai eta sorginak ez? Edo mamuak, edo galtzagorriak, edo intxixuak…

         Ulergarria da gurasoen aldetik haurrak sineskeriarik gabeko bizitza eman nahi izatea, errealitatean txertatuak nahi izatea, alferrikako beldurrak ez sortaraztea. Askotan ordea nahasten dira sineskeriak irudimenaren munduarekin, fantastikarekin, imaginarioekin, sinbologiekin. Borondate onarekin segur aski, ordea, mundu fantastiko horien ukatzea irudikatzearen bideari trabak jartzea da. Haurrak bezala, helduok ere egunerokotasunaren errealitatea bizi dugu, logikarena, zehaztasunarena; baina era berean, mundu ilogikoak, ametsezkoak eta ulergaitzak txertatuak daude gure baitan. Ametsen lurraldetan barneratzen garenean, gure izatearen parte badira, logikatik kanpo badaude ere. Pertsona humanoak hainbat pertsonaia mitologiko eta fantastiko sortu baditu ez da izan errealitateari ihes egiteko, errealitatea bera, bizitza bera ulertzeko baizik.

         Kontalarion zeregina agian existentzia horien berri ematea da, sorginak, intxixuak, basajaunak, etsai zaharrak, lamiak… desager ez daitezen. Haurrak eta helduok logikatik bezala fantastikatik ere ikas dezagun.

Terapiak

            Medikuntzan erabili ohi den terapia terminoa gaixotasun baten tratamendua da. Beraz, gaixorik egonez gero terapia bat jarriko dizu medikuak, kimioterapia, esaterako. Terapia aurretik, jakina, gaixotasuna diagnostikatu behar da. Gaixotasuna osasunaren kaltetzea da, larria edo arina. Badago beste esanahi bat gaixotasuna grina kaltegarri gisa  edo moraltasunean edo izpiritualtasunean aldaketa bezala definitzen duena. Ikus dezagun bigarren hau, izan ere, interpretazioetarako bide ezberdinak zabaltzen baititu. Izpiritua, zer demontre da? Nola kaltetzen da? Non kokatzen da? Nola sendatuko da? Gaixotasunaren definizio honek denetarako interpretazioak zabaltzen dituenez, ustezko terapiak zabaltzen dira, gero eta eztakizerterapia gehiago sortuz. Horietako bat, ipuinterapia.

            Hainbat gaxotasunei aurre egiteko ipuinak tresna terapeutiko gisa erabiltzea gauza bat da,  antzerkitik ekarritako rol jokoak erabiltzen diren gisa; baina, zer gertatzen da ordea, halako ustezko terapia kontalaritzarekin nahasten denean? Eta okerrago oraindik, terapia hori aplikatzerakoan medikuntza prestaketa sakonik, askotan inongoa, ez duen jendeak erabiltzen duenean, ez ote gaude, gutxienik, fraude baten aurrean? Halako terapiak aurkezterakoan sasi hizkera zientifikoarekin aurkezten dira, jende guztiok omen ditugun afektibitate edo bizitzari aurre egiteko eskasiak erremediatzeko bide miragarri gisa. Kontalaritzaren funtsa hori al da? Ipuinterapia kontalaritza al da? Sendabidea? Gauza bat da sormen artistiko baten aurrean, sortzaile edo jasotzaile gisa, senti dezakegun barne ongizatea, eta beste bat arrunt ezberdina terapia bezala azaltzea, alegia, gure gaixotasunentzat sendabidea. Kontalariok sortzaileak gara, ez terapeutak. Pertsonak sendatzeko tresna medikuntza da. Jardun artistikoa, berriz, kontalaritza. Bakoitzak,bere aldetik, bizitzaz gozatzeko bideak.

GARA egunkarian argitaratutako zutabea