Zapatak

Idatzitakoa norbaitek irakurtzea, hara hor gakoa. Durangoko Euskal Liburu Azoka bertan dugula, seguraski, betiko polemika pitoa agertuko da, alegia: "saldu bai, bai

na irakurri..." Eta urteroko denbora galtze horretan hitzazpertuetan sartuko gara. Tira, agian, normala izango da, nahiz eta aurten liburu elektronikoak konpetentzia egingo dion eztabaiden erresuman. Normala diot izan ere, idatzitakoa irakurri ezean hutsaren hurrengoa gertatzen baita, liburua objetu soila bihurtuz, apalategi ikeatarrean lo. Idatzitakoa argitaratutakoan ere, zenbat irakurlerengana helduko gara, ordea? Idazleak nahiko luke berak idatzitakoa ahalik eta jende gehiena heldu; baina, askotan, liburua argitaletxearen biltegian pilatzen dira, erreziklatzeko ordua heltzen zaien arte.

Antzerkiarekin berriz bestela gertatzen da. Antzerki lan bat idazterakoan ez dira irakurleak bilatzen, ikus-entzuleak baizik. Antzerki lanak izango dira, seguraski, irakurle gutxien duen literatur generoa; horren aurrean baina, bestelako generoekin alderatura jende gehiagora heltzen ohi da. Antzerki lanak ez dira bakardadean ezagutzen, taldean baizik. Antzerki ikusleek batera "irakurtzen" dute egilearen lana, eta honek nolabaiteko konplizitatea sortarazten du beraien artean. Amaieran gainera, inpresioak konpartitu daitezke, nahi izanez gero.

Eta aurrekoan Zapatak bakarrizketa bi egunez segidan eskaini zuten. Eta horrek pozten nau, izan ere gelako bakardadean idatzitako lana bizirik ikustea barne poza sortarazten dit. Seguraski, Ainhoa Alberdi antzezteko prest ez balitz agertu, Jurdana Otxoa bibolinarekin ezinbesteko girotzea jarri eta Ainara Gurrutxaga zuzentzeko lanak hartu, zirriborratutako hitzak karpeta batean geratuko lirateke beratzen. Baina Zarautzeko gaztetxean bildutako ikusleen erreakzioak eta komentarioak, eszenaratzea bezalaxe, ikasbide dira. Liburu batean bere sormen lana ematen duen idazleak zaila izaten du jakitea irakurlearengan sortutako erreakzioak. Antzerkian berriz berehala jakin ohi dituzu. Bestalde, eta hasierako hitzetara itzuliz, testu hori paperean emanik jende gutxirengana helduko zen, baina eszenan jarrita, seguraski askoz jende gehiagok ezagutuko du testua (emanaldiak eginez gero, noski, baina hori beste arazo bat da, orain azalduko ez duguna).

Uste dut euskal literaturak antzerkiaren potentziala ez duela barneratu oraindik. Euskararen defentsan eta garapenean dabiltzanak tresna ederra dauka antzerkian. E-book, internet eta halako tresnen erabilera hitzetik hortzera gabiltzan honetan, hain zaharra den antzerkia baztertzea, baliabide garrantzitsua galtzea litzateke.

Ni, oraingoz, pozik nago, nire neuronatik sortutako zerbait norbaiten interesa ekarri duelako. Nahiz eta meritua erdibana konpartitu aktorea eta zuzendariarekin. Baina bizitza gozatzeko konpartitu egin behar da, ezta?

Elkarrizketa

“Egunaren eta entzuleen arabera aukeratzen ditut istorioak”

Kontatzen al dizkizue inork ipuinak? Askorentzat haurtzaroko kontuak dira horiek, baina badira hala uste ez dutenak. Jose Mari Karrere ipuin kontalariaren ustez, ipuinak baloreak eta berezko espazioa ditu.

Txikitan ipuin asko kontatu zizkizutela pentsa liteke. Nondik datorkizu ipuinak kontatzeko zaletasuna? Ba, ez dakit, ziur aski, horretan lan egin nahi izan dudalako. Batzuetan ez dago logikarik, ezta arrazoi zehatzik ere. Ni, lehenengo, antzerkiarekin hasi nintzen, eta gero ipuinak kontatzen. Ez dut arrazoi zehatz bat izan mundu honetan hasteko; agian, beste zereginik ez nuelako. Egia da asko gustatzen zaidala. Hala suertatu da. Txikitan, zer motatako ipuinak gustatzen zitzaizkizun gehien? Irakurle ona al zinen? Zer esan behar dut egia ala gezurra? (kar-kar-kar) Niri txikitan futbolean ibiltzea gustatzen zitzaidan, txabolak egin, auzoko bizimodua... Ez naiz irakurle amorratua izan, inondik ere ez, ezta ikasle on horietakoa ere. Egun ipuinak kontatzen nabilenez, asko irakurri behar dut, ipuinak aukeratzeko, argitaratzen diren gauzak ezagutzeko. Beharbada, inoiz baino praktikoagoa da nire irakurtzeko ohitura. Zer duzu nahiago ipuinak kontatzea ala entzutea? Kontalaria ona bada, entzutea nahiago. Bestalde, kontalari gisa giro ona aurkitzen baduzu, disfrutatu egiten duzu ipuinak kontatuz ere. Jendearen arreta lortzeak satisfazio handia ematen du. Biak dira beharrezkoak; ipuinak kontatzen badituzu, entzun ere egin behar dituzu. Entzutea beharrezkoa da ikasteko, biak osagarriak dira. Noiz eta zer dela eta hasi zinen ipuinak kontatzen? Nola izan zen hasiera hori? Txapuza bat! (kar-kar-kar) Hasiera gehienak bezala. Kuriositatez hasi nintzen honetan. Koldo Ameztoy aritzen zen orduan ipuin kontalari gisa. Mikel Markez abeslaria ere ezagutzen nuen, eta hau kantatzera joaten zenean, ni berarekin joaten nintzen eta kantuen artean zerbait kontatzen nuen. Horrela, pixkanaka gauzak probatzen dituzu, gustatzen zaizula konturatzen zara, jendea ezagutzen duzu, eta zure burua hobeto prestatu behar duzula ere ohartzen zara. Geroago, helduei ere kontatzen hasi nintzen, ipuinak haurrei bakarrik kontatzen zaizkielako ideia horren alderantzizko bidean. Pixkanaka-pixkanaka, gauza batek bestera eramaten zaitu. Ipuinak kontatzeko bidaiak egiten hasten zara, Espainiara, Portugalera, Kubara, etab. Hori ere gozamen handia da. Nola egiten duzu ipuinen aukeraketa? Ipuinak idazten al dituzu? Hau dena gustuaren arabera izaten da. Azken bolada honetan kondaira hiritarretan daukat interesa. Jendearekin hitz egin, kontatzen diren istorioak bildu, kaleko gaien inguruan gogoeta egin eta informazioa biltzea da jorratzen dudan bidea. Zeintzuk izaten dira zure entzuleak? Eta horien artean, zeintzuk dira entzule onenak? Entzule onenak entzuten dutenak izaten dira, ezta? Entzulearen eta kontalariaren arteko harremana oso estua da. Kontalariak transmititzen asmatzen duenean entzule onak lortzen ditu. Aldiz, berak nahi duena transmititzea lortzen ez duenean, entzuleak ez dira joko horretan sartzen. Egia da, bestalde, entzuleak prest egon behar duela kontalariaren aurrean, komunikazioa posible izan dadin. Egunaren arabera eta entzuleen arabera aukeratzen ditut istorioak. Zein hizkuntzatan egiten duzu lan? Zergatik? Euskaraz gehienetan. Gaztelaniaz ere bai, Euskal Herritik kanpo. Euskal Herrian euskaraz egiten ohi dut, euskarari espazioak ireki behar zaizkiola uste dut. Bestalde, euskaldunok euskaraz lana ongi egin dezakegula frogatu behar dugu. Kontaketaren lagungarririk erabiltzen al duzu? Bai, batzuetan bai. Musika, adibidez. Girotu nahi baduzu, musika tresnaren bat erabil dezakezu, edota kandela batzuk. Nolako giroa lortu nahi duzun, halako elementuak erabili behar dituzu. Nolanahi ere, elementu sinpleak erabiltzen ditut beti. Ez da berdina beldurrezko istorio bat gela argi batean edo ia ilunpean, kandelaz argitutako gela batean kontatzea. Girotzeak, beraz, badu bere garrantzia. Zer pentsatzen duzu egun gazteentzat idazten diren ipuinez? Beno, ez dakit. Hori zuek esan beharko zenuteke, azken finean, zuentzat idazten dira. Edonola ere, nire ustez, denetik dago, gauza guztietan bezala. Norberak gustukoa duen horri heldu beharko lioke. Egun aukera zabala dago euskaraz irakurtzeko, bai jatorriz euskaraz idatzitakoak, bai itzulpen onak ere. Ipuinak kontatzeaz gain, zer duzu gustuko? Zeintzuk dira zure zaletasunak? Nik ezer ez egitea dut gustuko (kar-kar-kar). Lagunekin egotea, idaztea, irakurtzea... Nire lana ere, ia zaletasuna den heinean, zaletasunen zaku horretan dago.

Mikel Rodriguez, Iñigo Perez eta Oihane Gonzalez Auzoka aldizkarian agertua, Euskararen Donostia

Gaba Beltza

Orain urte batzuk ipuinak kontatzeko gonbidatu ninduten Mutrikun antolatzen hasi ziren "Gaba Beltza" ekitaldietara. Hilen eta arimen ospakizunak aintzakotzat hartuta ekin zioten egitasmoari. Beldurrezko ipuinak kontatzea zen proposamena eta gustura abiatu nintzen. Antolatzaileek kalabaza irribartsuak denda eta tabernetan jartzeko proposamena egin zuten, herritarrek primeran erantzun zutelarik. Hori zela eta, hainbat hritika izan zuten, estatubatuar ohitura bat gurean zabaltzeagatik. Antolatzaileek berriz, behin eta berriro errepikatu zuten ohitura hori gurean ere ematen zela ez hain aspaldi; izan ere herriko zaharrekin hitz eginda, hauek esan zieten garai batean egun hauen bueltan kalabazak baratzetatik lapurtu eta aurpegia egin ondoren kandela bat sartzen ziotela barruan eta gauez kalez kale ibiltzen omen zirela jendea izutzen. Ni ere harrituta gelditu nintzen hori entzutean, ideiarik ez bainuen, nik ere pentsatzen bainuen estatubaturren gauza zela. Harridura handiagoa izan zen, baina, amari halakoa komentatzerakoan, berak ere txikitan ohitura hori ezagutzen eta praktikatzen baitzuen, alegia kalabaza bat hartu, hustu eta aurpegi irribartsu bat egin ondoren kandela bat sartzen omen zioten barnean. Horrek pentsa arazi zidan nola gure ohiturak ahaztu eta baztertzen ditugun kanpotik hartzen ditugularik bestelakoak, modernoak direlakoan gureganatzuz. Azken urtetan zabaltzen ari den Halloween delako ohitura hori kultur uniformizazioaren beste adibide bat baino ez da. Uniformizazio hori gainera erabat mediatizatuta dago hedabideen zein merkatilismoarengatik. Gaba Beltza bezalako ekitaldiak horren kontrako botika ederrak dira, alde batetik ondo pasatzeko aukera ematen digutelako eta, bestetik, aipatu kultur globalizazio horren aurrean, eusteko gunea eskaintzen dutelako. Hustu ditzagun, bada, kalabazak eta irribar argitsuez bete, Gau Beltzean ere.

Kontatzea eta komunikatzea

Kontalaritza ahozkotasuna da; edo, behintzat, ahozkotasunaren esparru bat. Bien definizioa zaila bezain korapilatsua da, baina, agian horregatik, interesgarria da gogoetarako eskaintzen duen bidea.

Aurrekoan Markinan egon nintzen Boni O'Fogo kontalari kamerundarraren saioa entzuten eta ikusten. Etxetik eta bere kulturatik jasotako tradizio baten jarraitzailea da Boni, kontaketarako abilidadean sumatzen zaiolarik jende aurreko saioetan bezala, zerbeza baten bueltan ere. Aipatu saioa Senegaleri dedikatutako ekitaldien barnean eman zen. Bera kamerundarra izanik ederki argitu zuen zergatik Senegaleko istorioak kontatu behar zituen. Kamerundarra izanagatik batez ere afrikarra zela aipatu zuen, eta hortik aurrera Afrikaren aldeko aldarria izan zen bere saioa. Ahatik, horrek ez zuen ipuin kontaketaren bidea ezabatu indartu baizik. Amaitutakoan, aipatu nion erdi txantxetan, bazirudiela Afrikaren aldeko hitzaldia zirudiela, ipuinekin apaindua, ipuin saio bat baino, baina oso gogokoa izan nuela. Ados etorri ginen biak, ipuin kontaketa ez dela bakarrik ipuin batzuen besterik gabeko agerpena, jendearekin komunikazio jarduna baizik, eta horren barruan ipuinaz gain bestelako bideak jorratzen direla. Digresioak, ipuinak datozen kulturaren azalpenak, kontalariari une horretan etortzen zaizkion komentarioak eta, kasu hoentan, Afrikaren inguruko gorabeherak. Eta inor ez zen dezepzionatuta irten. Izan ere, ipuinak kontatzea komunikatzea da eta horrek emango dio indarra. Kontatzea ez luke bakarrik izan behar, ipuin bat beste baten atzetik botatzea, ikasbidea ere bada, gogoetarako bidea.

Bonik ederki frogatu zigun ipuinak, berekin dakarrela mundu bat. Ipuinek mundu hori ulertzen eta ezagutzen lagunduko digute. Horretarako, ordea, ezinbestekoa da ipuinak kontatzen dituenak, munduan jazotzen diren gertaera harrigarriekin jakinmina izatea, horien gainean gogoeta eginaz. Bestela, lagun batek esan ohi duen moduan, gorringorik gabeko arraultza izango dugu.

Euskal Kontalariak Etxalarren

Laugarren urtez Euskal Herriko kontalariok geure festa ospatu dugu. Ipuinak bezala gure festa hau ibiltaria da eta aurreko hiru urtetan Getxon, Aramaion eta Pasaia Donibanen egon ondoren, aurten Nafaarroa aldera jo dugu. Etxalar herri ederrean irailaren 27an, hogei bat kontalari elkartu ginen herriko txokoetan kontu kontari aritzeko. Ipuin poteoa, orakuloa eta ipuin kontsultorio ia ia klasikoak bihurtzen ari diren proposamenekin batera, bestelako txokoetara ere gerturatu zirenek aukera izan zuten eguerdi polita igarotzeaz gain, euskal kontalaritzaren estilo ezberdinak ezagutzeko. Aurreko edizioekin alderatuta, aurtengo festan eguerdian baino ez ziren izan ipuinak, arratsaldea kontalarien arteko bilkura egiteko aprobetxatu nahi genuen eta. Bilkura horretan egunaren balorazioa egiteaz gaina, datorren urterako proposamenak aztertu ziren. Era berean Euskal Herriko Kontalarien elkarteari bultzada ematea ikusi zen, tresna baliagarria ikusten baita kontalaritzaren gaineko gogoetak eta ekintzak bideratzeko.

Esan bezala festa ederra izan zen, aurrerantzean ere egiteko modukoa. hurrengoan ahalik eta kontalari gehien biltzen saiatuko gara, eta, jakina, beste herri bat modu fantastikoan ezagutzeko aukera emanez.

Azkenik eskerrak ere eman beharra dago bai

udalari zein Altxata herriko kultur elkarteari, beraien laguntzarik gabe ezinezkoa izango baitzen halakorik antolatzea.

Eta hala bazan, hala bedi.

Kontalarien IV Festa Etxalarren

Bazen Behin… Etxalarren

Euskal Herriko kontalarien IV Jaia

Datorren igandean, irailak 27, Euskal Herriko

Kontalariek ipuinaren laugarren festa antolatu dute

Etxalarren. Euskal Herri osotik etorritako kontalariak

Nafarroako herri xarmanteko karrikan euren ipuinak

eskainiko dituzte txoko ezberdinetan. Era guztietako

ipuinak, estilo ezberdinak, denetariko proposamen

narratiboak ikus ahal izango dira

Euskal Herrian egiten den

Ipuin jaialdi bakarrean. Festa euskal kontalariek antolatua

da Etxalarko udalaren laguntzaz, ipuin kontalaritza

ezagutarazteko asmoarekin batera, jardun artistiko honen

protagonistak ere, kontalariak alegia, kolektibo moduan

agertzeko ere. Helburu nagusi honez gain, hitzaren eta

irudimenaren festa izatea bilatzen da, Etxalarrera

hurbiltzen direnak egun goxo eta entretenigarria pasa

araziz. Era berean Euskal Herriko txokoak beste era batera

ezagutzeko parada ematen du, eta Etx

alarrek eskaintzen

dituen baliabideak, bai herri egituragatik zien historiagatik,

ezin egokiago bihurtzen ditu ipuinaren herria bihurtzeko,

egun batez besterik ez bada.

Euskal Herriko Kontalarien Festak orain lau urte hasi

zuen bere ibilbidea Getxon (Bizkaia). Bigarren edizioa

Aramaion (Araba) ospatu zen, ondoren Pasaia Donibanen

(Gipuzkoa), eta bere asmo ibiltariari jarraituz aurten

Etxalarren (Nafarroa) antolatu da. Ipuinak ezagutzearekin

batera euskal lurralde ezberdinak ezagutzea da helburu,

ipuinak ez baitira leku bakarrean finkatzen ezker eta eskuin

mugitzen baitira.

Euskal Herriko Kontalariak festa honekin ipuin

kontalaritza ezagutzera eman nahi dugu bere alde

ezberdinetan. Bestalde ipuin kontalariak kulturaren eta arte

eszenikoen beste alde bat bezala bisualizatu nahi ditugu,

askotan ia-ia ezkutuan eta ez ezagutzan mugitzen baikara.

Ipuin kontalaritzan txoko askotara heltzen ari da baina

maiz behar ez bezalako balditzetan, horrek dakarren

kaltearekin geure lana ezagutzera ematerakoan. Egun

honetan ere lan baldintza egokiagoak aldarrikatu nahi

ditugu, ipuin kontalarien izaera sortzailea eta artistikoa

erreibindikatuz. Ipuinak kontatzea denboran galtzen den

jardun bat da, baina honek ez du esan nahi jardun estatiko

denik, aitzitik, dinamismo izugarria erakusten du, hamaika

estilo ezberdinak jorratzen direla eta proposamen artistiko

anitzak eskainiz. Horixe erakutsi nahi da egun honetan,

beti ere hitza eta irudimena protagonistak izanik.

Egitaraua

10'3011'

30: Kontalarien etorrera eta kafea

11’30: Alkatearen agurra eta Festaren aurkezpena, frontoian.

12’0014'

00: Hainbat ipuin ekitaldi herrian:

· Elizako arkupean

· Eskola Zaharreko arkupean

· Kultur Etxeko arkupean

· Iñarretako Gurutzean

· eta gehiago...

14’30: Bazkaria

17'00: Kontalariak elkarteko bilera

EZTENA. Antzerki egunak

EZTENA izena duten teatro egunak antolatu ditu Mikelazulo kultur elkarteak Errenteria/Oreretan. Helburua egun batzuetan zehar antzergileen arteko elkargune bat osatzea da, lanak erakusteko, ekintza komunak egiteko, lagunarteko giroan egoteko, kezkak, ideiak eta teknikak elkar aldatzeko... Antzerkiak, eta sormenak oro har, oraindik behar dituelako komunikaziorako eta elkar topatzeko guneak... teatroaren magia ilun-argiak zipriztindurik!

EZTENA teatro egunak

Mikelazulo kultur elkartea

Errenteria/Orereta

Ekainak 25

19:00 Hitzaldia: Alfonso Sastre “Un teatro nacional vasco”.

21:00 Antzezlana: “Zapatak”. Testua: Joxe Mari Carrere. Aktorea: Ainhoa Alberdi. Musika: Jurdana Otxoa. Zuzendaritza: Ainara Gurrutxaga.

Ekainak 26

20:00 Testuaren aurkezpena: “Munduko jakintsurik tontoena”. Egilea: Oier Guillan, Inaxito Albisurekin elkarlanean. BATBADA proiektuaren barruan argitaratuko da.

22:30 Piezak, esperimentazio gunea.

Ekainak 27

12:00 “Pertsonaiak kalean”. Herriko erdigunean. Parte hartzaileak: Gilkitxaro, Lakrikun, Labea…

14:00 Bazkaria, topagunea eta solasaldia: “Egungo antzerkilarien bizipenak”. (Txintxarri elkartean. Izena eman daiteke osteguna baino lehen 943 517002 telefonoan).

18:00 “Greban gaude” Lakrikun taldearen eskutik.

20:30 “Pepino ustelak (hozkailuan)” J.B. Pedradas-en eskutik.

Ekainak 28

19:00 Hitzaldia: Borja Ruiz. “Aktorea XX. Mendean: teknika estestikaren bila” eta “Kabiako esperientzia”.

Ondoren Iosu Florentinok Joseba Sarrionandiaren poemetan oinarritutako “Zaramalogia” pieza laburra eskainiko

EZTENA parte hartzaileak

Antolakuntzatik gure esker ona adierazi nahi diegu parte hartzaile guztiei, elkargune hau antolatzeko azaldu duten borondateagatik eta interes biziagatik, eta batez ere urte osoan zehar sormenaren arloan egiten duten lanagatik.

ALFONSO SASTRE (Madril 1926) Idazlea. Anzterki egilea da batez ere, baina saiakera, nobela eta poesia ere bere sormen lanaren aldeak dira. Ezinbesteko erreferentzia da anzterkiaz aritzerakoan. Frankismo garaian bere lanak zentsuratuak izan ziren etengabe. Hamaika sari jaso izan ditu, horien artean Espainiako Literatur Sari Nazionala eta Antzerki Sari Nazionala. Idazten jarraitzen du Hondarribiako bere etxetik, konpromiso politikoa baztertu gabe.

www.sastre-forest.com

ZAPATAK antzezlana:

JOXEMARI CARRERE. Ipuin kontalaria eta aktorea. Hamasei urterekin anzterkian hasia. Hainbat anzterki talde profesionaletan lan egindakoa. 1992'tik ipuin kontaketan ari da. Herrialde ezberdinetan erakutsi ditu bere lanak: Portugal Esainia, Kuba, Venezuela, Paraguay. Kazetaritza kolaborarioak ere egiten ditu.

AINHOA ALBERDI. Psikologian lizentziatua da, eta psikoterapeuta teknika bioenergetiko eta gestaltikoetan. Bi seme-alabaren ama da. Antzerkiari lotuta egin du bizitza osoa, eta hainbat talde eta proiektutan hartu du parte. Zuzendari lanetan ere aritu da Gernikaren heriotza, Txikago kluba (kale antzerkia), Marmarrak (bakarrizketa)… eta beste hainbat obratan. Zarauzko Alproja taldeko kide da 1995. urtetik (azkenaldian “Eta Karmele?” antzezlanean ikusi ahal izan dugu), baita Kalerki (Nazioarteko Kale Antzerki Topaketak) jaialdiaren antolatzaile ere. Antzerki ikastaroak eta espresio tailerrak ematen dizkie haur, gazte zein helduei.

JURDANA OTXOA biolin joleak ere hainbat taldetan jo izan du, eta baita antzerkian ere “k(h)arrika” bezalako lanetan.

AINARA GURRUTXAGA Deja Bu panpin laborategiko sortzaileetako bat da, Labeako kidea, eta antzerki talde askorekin lan egindakoa.

http://www.theglub.com/dejabu

BATBADA proiektua. Mikelazulo kultur elkarteak sortua da, testu eta idatzien laborategi modura. Ale bakarreko liburuen edizioak egiten ditu, urte osoan zehar Mikelazulon irakurgai daudenak, eta copyleft lizentzia batekin sareratzen testuak. 20 minutu inguruko pieza baten bidez aurkeztu ohi dira testuak. Kasu honetan, “Munduko jakintsurik tontoena” Oier Guillanek idatzia da, Inaxito Albisurekin elkarlanean. Testuaren irratirako bertsioa egin da hainbat aktorerekin (Inazio Tolosa, Javi Barandiaran, Ainara Gurrutxaga, Urko Redondo, Amaia Corral, Miren Alkala eta Ander Fernandez).

http://www.batbada.blogspot.com

PIEZAK ekimenak hiru urte bete ditu aurten. Hilabete bakoitzeko azken ostiraletan sortze prozesuan diren piezak edo bestelako lan txikiak aurkezten dira Mikelazulon, ezein arte diziplinakoak. Publikoarekin solasaldia egin ohi da beti horren ostean.

http://www.mikelazulo.blogspot.com/

GILKITXARO. 1993. urtean aurkeztu zuen talde bizkaitarrak bere lehenengo antzezlana, Beste munduko titulupena. Infernuko atarian eta Aquí no pasa nada lanekin jarraitu zuten, beti ere euskaraz lan egitearen konpromisoa hartuta. 2003an Elevator ikuskizuna muntatu zuten. Honolulu, leku bat eta Mirande kabareta dira euren azken sorkuntzak.

http://www.gilkitxaro.com

TXERRIKI. Usurbilgo antzerki taldea da, herritarrekin eta antzerkia maite duen ororekin sorkuntzan burubelarri dihardute. Hiru urte besterik ez dituen arren, jada Usurbilgo kale antzerki jaialdiaren antolatzaileak dira, eta jaialdian zein herriko jaietan aurkezten diren antzezlanen sortzaile. Oasia, Soofing, Ekoibilgailua lanak sortu dituzte, besteak beste.

http://www.txerriki.com/blog

LABEA. Duela hiru urte sortutako antzerki ikerketarako gunea da. Pasaian kokatua, tailer eta sorkuntza kolektiboak egiteko gunea da. Antzerkilariak elkarren artean hartu emanetan jartzeko espacio librea. Bixotzerrenak eta K(h)arrika kaleko antzezlanak izan dira laborategi honetako emaitzetako bi.

http://www.labeasutan.blogspot.com

LAKRIKUN. 1994. urtean Azpeitian sortutako talde amateurra. Urte asko daramazki antzezlanak taularatzen, adin ezberdineko jendeak parte hartzen ohi du, kasu askoretan taldekideek idatzitako testuekin.

http://www.uztarria.com/azpeitia/taldeak/Lakrikum

J.B. PEDRADAS. Javi Barandiaran aktoreak sortutako ekimena. Barandiaranek izatez talde askorekin lan egindakoa da (Trapo Zaharra, Ados, Theatre du Rivage, Gorria eta Eskubiko pareta ikuskizunak…). Ekimen honen bidez berak antzezlanak taularatzen ditu, azkena “Pepinos podridos (en el frigo)”. Oreretako teatro egunetan euskarazko bertsioa aurkeztuko du.

“Porke lo ke no te hace reír es lo ke te puede matar.

Porke la risa me salva la vida,

ke a veces puede parecer poca cosa para salvar, pero es todo lo ke tengo

y el día ke deje de reírme adiós.

Porke reír y llorar es lo más humano ke puede hacer un ser humano

porke cuando se ríe o se llora se hace sólo eso y nada más.”

GAITZERDI-KABIA. 2006ko urrian sortu zen Kabia- Antzerki ikerkuntzarako gunea-, askatsunez ikertzeko itzalaren bila. Aktorearen entrenamendua, trebakuntza eta sorkuntzan dihardute ordutik. Gaitzerdi konpainiaren baitako laborategi honek Heiner Müllerren Paisaje con argonautas lana estreinatu berri du Bilboko La Fundicion aretoan, Borja Ruizen zuzendaritzapean.

http://kabia-teatro.blogspot.com

Guadalajarako Ipuin Maratoiak 18 urte

Beste urte batez heldu zaigu Guadalajarako (Espainia) Ipuin Maratoia . Aurten adinez nagusi bihurtzen da, hamazortzi urte betetzen baititu. Ipuin kontaketa zale zein profesionalek ekidi ezineko hitzordua dugu. Izan ere, bertan biltzen baita ipuinkontaketaren mundua. Ipuin jaialdi hau Europan dagoen garrantzitsuenetakoa dugu eta ipuin kontaketaren barnean izan duen eta duen eragina neurtezina da. Guadalajarako Liburutegi Publikoko Haur eta Gazte literatura mintegiak antolatzen du eta hasieratik sekulako arrakasta izan zuen, Guadalajara hirian urtean egiten den ospakizunik handiena bihurtuz. Aste buru horretan hiria ipuinaren babesleku eta festa bihurtzen da, herritarrak bezala bisitariak ere ipuinak entzun eta kontatzeko aukera aprobetxatuz.

Uste dut ipuin kontaketaren profesionalok inoiz ez diogula behar beste eskertu Maratoiak gure ibilbide profesionalean eskaini digun erakusleihoa. Baina baita, pertsonalki lagun berriak eta itzelak egiteko aukera. Uste dut ipuin kontaketan dabilen edonor ezagutu beharreko jaialdia dela. Eta baita ere asteburu ederra pasa nahi duenak.

Gu bertan egongo gara, zerbezen artean ipuinak kontatuz eta entzunez.

Eta egitaraua ezagutu nahi duenak hemen du bidea:

http://maratondeloscuentos.org/spip/IMG/pdf/programa_2009-2.pdf

Munduko onena?

Nik ez dakit, egunotan idatzita irakurri dudanez, Alfonso Sastre bizirik dagoen munduko antzerkigilerik onena ote den, nire antzerki ezagutza askoz ere murritzagoa baita. Hala ere gehitxo iruditzen zait, izan ere mundua oso zabala da eta gustuak are zabalagoak. Gainera halako baieztapenak edo sailkatzeak ez dut uste egokiegiak direnik, nolabaiteko lehiaketa merke batean sartzea da eta. Bestalde, iruditzen zait askotan egilearekiko hurbiltasunak ekartzen duela halako ustea. Baina, orain dela urte pare bat edo, “¿Dónde estás, Ulalume, dónde estás?” antzezlana taula gainean ikustean antzerki testu zoragarria sartu zitzaidan larruazalean barrena. Maisu lana. Izan ere Sastrek antzerkiaren hariak josten benetako artista dugu. Erritmoak, pertsonaien izaerak, hizkuntzaren erabilera eta irudimena, guzti horiek Alfonsoren edozein lanetan maisuki ikusiko ditugu agertzen.

Ez dakit Alfonso Sastre bizirik dagoen munduko antzerkigilerik onena ote den, baina “Un drama titulado No” irakurtzean pertsona humanoen barne gatazkak agerian ikusiko ditugu, pertsonaia humano baten ahotik. Bere laburrean, Sastrek neurona guztiak dantzan jarriko dizkigu, gogoetarako bidea emanez. Asmatzen duen pertsonaiaren desesperazioa erakusten digu, egileak bere buruaz beste egin dezan erabaki duelako; orduan errebelatu egiten da pertsonaia, egilearen erabaki horri aurre eginaz. Eta pertsonaia pertsona bihurtzen da, bizitzaren patua bere esku hartu nahi duena.

Ez dakit Alfonso Sastre bizirik dagoen munduko antzerkigilerik onena ote den, baina bere antzerki lanak ikusteko aukera eskasak ernegatzen nau. Ernegatzen nau paperean ezagututako pertsonaiak ezin bizirik ikusi eskenatoki batean. Ernegatzen nau, hain maisuki erabiltzen duen gaztelera ezin entzun pertsonaia humanoen ahoetatik. Ernegatzen nau kultura ahotik ahora darabilen jende askok “entzunez” bakarrik ezagutzea Alfonso Sastre.

Ez dakit Alfonso Sastre bizirik dagoen munduko antzerkigilerik onena ote den, baina badakit eskubide osoa duela munduko bazter guztietan bere ideiak eta desirak aireratzeko. Eta orain, berriro, bere ahotsa isilarazi nahi dutenean bere idatzietara jotzen dut: “Yo, Señora Camelia, o señorita Camelia, querida amiga mía de esta tarde de muerte, pertenezco a la Anti-España y estoy desde antes de nacer y seguiré mañana, después de haberme muerto, en el contubernio judeo-masónico-rojo-separatista, que fue derrotado, ay de mí, que fuimos derrotados, en la guerra civil…española.” (Alfonso Sastre se suicida. Edit Hiru). Eta ernegatu eta amorratu beharko genuke demokrazia deitzen duten hau, diktaduran bezala, Sastreren ahotsa isilarazi nahia, “contubernioan” jarraitzeagatik. Munduko antzerkigilerik onena dela? Berak zer dio? “ No, señora. Del montón no. Yo soy uno de los trescientos mil mejores escritores de teatro que hay en el mundo”. Esaten genuena, Alfonso Sastre, bizirik dagoen munduko antzerkigilerik onena. Eta bere izena ozenki aldarrikatuko dugu.

HIKA aldizkarian argitaratua (2009, maiatza)

Aneta Bokaleko

                  Hitz hauek idazten ari naizela Koldo Ameztoyk, Pantxix Bidart musikariarekin batera, bere azken ipuin ikuskaria aurkezten ariko da Alduden. Aneta bokaleko sormen lana, itsasoan barrena bidaiatzera gonbidatzen gaitu. Itsasoak euskaldunen historian bezala, imajinarioaren eraiketan izan duen garrantzia ez dugu orain asmatuko; Ternuarako bidaietan bezala, balearen arrantzan edo itsas ontzien eraikuntzan, euskaldunok izan duten garrantzia, historia soiletik harantz, hainbat eta hainbat kontakizunetan ikus daiteke. Kontalari baxenafarrak imajinario horretan murgiltzen da istorio, kantu eta poemen haritik. Ozeanoko bi muturrak elkartzen diren bezala, Atturri ibaietako bi aldeak ere elkartuko dira gaskoi eta euskaldun kulturak elkarren ondora ekarriz. Eta bidaien mundu erakargarrietatik eramango gaituzte Koldok zein Pantxixek.

         Kontalari hazpandarra kontatzen ikusi duenak jakingo du bere xamurtasunaz, baina batez ere bere profesionaltasunaz ipuin ikuskariak aurkezterakoan. Ikusi ez duenak, eta arte eszenikoak gogoko izanik, ez galtzeko aukera aholkatuko nioke. Ipuin kontaketaren bidean Koldo da Euskal Herrian aitzindari eta hasieratik erakutsi du (irakatsi gaitu), ipuinen kontaketa ez dela jardun txikia, bazterrekoa, haatik, bere lanetan gogoeta serioa sumatzen da, kontalaritzari dagokion lekua aldarrikatuz. Zoritxarrez oraindik orain, jarraitu behar dugu arte eszenikoen baitan dagokion lekua aireratzen, bazterreko bidetik irteten eta haurrentzat ez ezik, helduentzat ere ikuskariak direla ipuinekin burutzen direnak. Koldo Amestoyk hogeita bost urte darama bazterrik bazter bere lanak erakusten. Euskal Herrian makina bat herri korritu ditu, baina baita beste hainbat herrialdetan. Frantzian esaterako, kontalari ezaguna eta ezagutua da. Baionako antzokian behin baino gehiagotan aurkeztu ditu ikuskari ederrak. Bidasoaren alde honetan, baina, zaila da antzokiak zabaltzea ipuin ikuskariak aurkezteko. Ez zaizkie behar besteko garrantzia ematen eta maiz ikusten ditugu ipuinak haurren heziketarako laguntzaile, edo, besterik gabe, denbora pasa arina moduan. Kosta egiten da ulertaraztea ipuin kontaketa sormen jardun bat dela, proposamen artistikoa, antzerkia, dantza, literatura edo musikaren pare. Mesede txarra egingo genioke Euskal Herrian bizitzen ahalegintzen den kulturgintzari, Koldo Amestoyk aurkezten dituen ikuskariei dagozkien eskenatokia eskainiko ez bagenie.

 

Aldatu dira galderak

"Erantzun guztiak bagenituela uste genuenean, bat batean galdera guztiak aldatu zituzten" zioen Mario Benedetti-k. Eta berriro hasi behar izan dugu, eta ber-haste eta bilatze horretan humanitateak egin du aurrera. Benedetti-k mugimendu horretan nekagaitz egoteak sortzen digu miresmena.

Maitasunaren arbola

Hasieraren hasieran, gizona eta emakumea ez omen ziren elkarrekin bizi. Emakumeak jaki goxoak zituen baratz eder batean. Bizi zen lekuan, gizonak ahuntzak eta behiak hazten zituen. Dena zegoen horrela, banatuta.

        Egun batean, gizona eta emakumea topatu egin ziren. Emakumeak esan zion gizonari:

        -Goazen nire etxera.

        Heldu zirenean, emakumeak bere baratzeko sustrai bat eman zion gizonari. Esan zion:

        -Sustrai hau gozoa da. Har ezak, probatu eta ikusiko duk.

        Gizonak gozotasun hura gustukoa izan zuen:

        -Mmmmm, gozoa da hau! Mmmmm, ona da!

        Emakumeak edari goxoa eman zion gizonari, berarekin pentsatzeari ez uzteko. Gizonak edan egin zuen. Emakumeak lo egiten zuen lekuan sartzen gonbidatu zuen. Han lo egin zuten, besterik ez, batak bestearen ondoan.

        Goizean, emakumeak esan zuen:

        -Begira, gauza eder askoak dizkiat.

        Bere txabolan zituen gauza eder guztiak erakutsi zizkion: ostruka arrautza oskolekin egindako lepokoak, harri txintxarriekin apaindutako poltsak, halako gauzak.

        Irten egin ziren. Emakumeak esan zuen:

        -Goazen arbola horretara.

        Emakumeak urrutian hazten zen arbola bat erakutsi zion.

        Arbolara heldu zirenean, emakumeak gizonari esan zion berarengana hurbiltzeko. Lotuak egongo balira bezala egon ziren elkarrekin, bat balira.

        Emakumeak arbolan zegoen zulo bat erakutsi zion, eta esan zion:

        -Sar ezak hire zakila zulo horretan.

        Gizona horrela egin zuen.

        Emakumeak esan zion zakila zuloan mugitzeko. Emakumeak atzean jarri zitzaion, eta gizona zuloan mugitzen hasi zen.

        Gizonak atzealdea erortzea baino ez zuen nahi. Emakumeak besotan jaso zuen. Besoak gurutzatu eta berarengana ekarri zuen.

        -Goazen lo egiten dudan lekura- esan zuen.

        Joan eta joan ziren, eta hara heldu ziren.

        Emakumeak esan zion berarekin lo egiteko.

        -Lo egin dezagun bata besteari lotuta, zure aurpegia nirearen aurrean.

        Gizonaren goxotasuna emakumean sartu zen. Emakumearena gizonean.

 

        Ba, hauxe izan zen lehenengo aldia.  Gizona emakumearekin geratu zen: erabat ahaztu zituen haziendak.

        Beste gizon batzuk heldu ziren gizon haren etxera. Inguruan begiratu zuten, gizonaren bila. Ez zegoen han. Beraz, gizon hauek animalia guztiak eraman zituzten, ahuntzak eta behiak, eta mundutik barrena barreiatu zituzten.

        Horregatik animaliak barreiatuak daude munduan, eta leku batean bakarrik. Eta halaxe da nola gizona eta emakumea elkarrekin bizitzen jarri omen ziren, goxotasunean. Guztiok gatoz gizon eta emakume horiengatik.

 

        Istorio hau Melissa Heckler-ek eskainia da; berak /Ui-gandik jaso zuen, Namibiako jul’boansi kontalaria. Honek aurrekoengandik jaso zuen eta halaxe, guk, eskaintzen dugu.

 

 

Ipuin hau Kulimatji Egitasmoaren baitan bildua da, South African San Institute (SASI) erakundearekin elkarlanean egindakoa, !xun herriaren ipuinak jasotzeko asmoarekin.

Guadalajarako XVII ipuin maratoian aurkeztu zituzten Kapilolo Mario Mahongo eta Marlene Sullivan Winberg. Gaztelaniako itzulpenaz Jose Manuel de Prada Semper arduratu zen. Azken honek ipuin hauek argitaratu ditu “La niña que creo las estrellas” liburuan (Edit Lengua de Trapo)

 

Mundua eskenatoki bat da

          “Palestinako bezalako adibideek, orobateko genozidioa jasaten ari den herria (…),bultzatzen naute nire Numancia-ren eszenaratzearen proposamen honen eskaintzera, nik aldarrikatzen dudan “bizkarrezurreko antzerkia” deitzen dudanaren bidetik; kasu honetan, Inperioaren kontrako antzerki bat”. Hau idazten zuen Alfonso Sastrek 2002an, Hiru argitaletxeak kaleratu zuen bere “El nuevo cerco de Numancia” antzezlanerako  sarrera oharrean. Cervantesen antzezlana gogoan idatzi zuen idazle madrildar-hondarribitarrak, baina Vietnameko gerra salatu eta herri vietnamdarraren erresistentzia borroka goraipatzeko. Sastrek antzerki honen antzezteari erresistentzia eta salaketa zentzua eman nahi izan dio, Cervantesen lan hura faxistek Madril erasotzen ari zirenean antzezten zenean bezala. Izan ere antzerkia gogoak pizteko tresnatzat ikusten baitu antzerkigileak. Eta hasierako hitz horiek 2002 urteko ediziorako idatzi bazituen ere, tinta berriarekin idatzita baleude bezala irakurriko ditugu orain, sionismoaren bonbek ehunka palestinar, berriro, erail ondoren.

            Gazako azken sarraskia irudiak ikusita beste Numancia baten aurrean gaudela argi dugu berriro ere. Herri palestinarrak jasaten ari den genozidioa amaigabea dirudi. 2004tik 2007ra, hau da hiru urtetan, armada israeldarrak 5000 milatik gora palestinar hil ditu, horietatik 900 haurrak. Israelek elikagairik gabe zigortzen ditu, argindarrik gabe, ospitaletarako lehen gaiak ere eskura ezin dabiltza, blokeo latza ezarriz. Hala ere, Gazak irauten du, Erromatarren erasoei Numancia zaharrak eusten zien bezala. Eta antzezlan hau ekartzen dugu gogora halako egoeren aurrean inpotentzia sentsazioa baztertu nahian. Izan ere, zer egin dezakegu gure Europa “handi” honetatik herri sarraskitu horri egiten ari zaizkienak geldiarazteko? Nola agertu gure amorrua eta ezinegona? Nola gure elkartasuna eta berotasuna? Manifestuak, elkarretaratzeak,  mobilizazioak ezinbestekoak dira, tamalez hedabideetan ia-ia anekdota hutsen moduan agertu ohi dira, izan ere, eta dakigun moduan, informazioaren zatirik handiena sarraski horien justifikatzaileen eskutan baitaude. Nola saihestu hatzapar hori beraz? Jakin, badakigu irtenbide magikorik ez dagoela, erabateko soluziorik ez dela existitzen; hala ere, hamaika bide izango dira jorratu beharrekoak elkartasuna eta salaketa ahalik eta hedatze handiena eta eraginkorrena izan dezaten.  Alfonso Sastrek, izan diren, dauden eta izango diren beste askoren antzera; antzerkiaren bidea eskaintzen digu, ez arazoaren soluzio bide bezala, jakina, baina bai salaketa eta elkartasuna moduan. Eta hemen etor daiteke gogoeta, alegia,  zer egiten dugu hainbat jende aurrean eskenatokira igotzen garenok geure aldarrikapen grina entzun dadin? Aspaldiko eztabaida da artista eta intelektualen konpromisoa nolako den edo izan beharko lukeen. Garai ezberdinetan indar eta eragin ezberdinak azaldu izan dute eta maiatzaren 68a gogoan asebeteko dira asko (edo trantsizioaren egun “gogoangarriekin” afalosteetan hitzontziak bete). Gaur egun ordea, non daude geure ahotsak? Nahikoa ote da komunikatu bat sinatzea, edo bilkura batean ahotsa jarri beste norbaitek egindako idatziari? Nahikoa ote da, nolabaiteko “ospea” baliatuz, publikoki geure ahotsa entzunarazi mezua oihartzun gehiago izan dezan? Inork ez du esango hori soberan dagoenik, oihartzun gehiago edukitzeko besterik ez bada, egin, egin beharko da. Baina zenbaitetan ez ote ditugun ikusten artista ospetsuak bilkura erraldoietan euren salaketa ahotsa altxatu eta gero, bazkaltzera joan halako sarraskien aurrean epeltasunez edo konplizitatez jokatzen duten gobernu arduradunekin. Jakina, hemen aipatu eztabaidara gatoz, izan ere nor da nork esateko honi edo hari zer egin behar duen, eta egia da hori ere; baina urrats bat hareago jo beharko dugu. Eskenatoki batera igotzen garenok, badugu tresna gozagarria jendearengana heltzeko. Sormenaren bitartez jendearen gogoetara heltzeko tresna da gurea, hausnarketarako tresna da ere antzezlan baten edo ipuin kontaketa baten eskaintza. Eta zer egiten dugu orduan?Zer kontatzen dugu? Zer garrantzia ematen diogu ekintza horri? Zertarako baliatzen dugu?

            Jakina, badator hemen ere aspaldiko eztabaida, alegia, panfletoen arriskua. Eta asko dira horretan erortzen direnak; baina panfletoak eskenatokian (eta agian bizitzan) imajinazioaren kontrako tresnak dira, sormenaren aingurak. Panfletoek zer egin behar den edo ez azaltzen dute, heziketa bide bakarrekoa erakusten dute, gogoeta baztertzen dute. Sortzaileak aldiz, bide guztiak zabalduko ditu eta gogoeta zabala eskaini beharko du. Eta agian horixe izan beharko luke gure lana gertatzen ari diren egoera latzen aurrean, injustizien aurrean, pertsonen eskubideen urraketen aurrean. Sortzailea ez luke izan behar jendartetik aparte bizi den rara avis bat. Eskenatokietan gogoetarako bideak eskaini behar dira, munduaren egoeraz kezka agertu eta beste mundu justuagorako borrokan, proposamenak erakutsi, berdintasunean oinarritutako harremanetan eraikitzen den jendarte baten aldarrikapena hitz eta irudi gogoangarriez bete. Norberak jakingo du zein sorbidea hartuko duen, ez baitago sormenari atakarik jartzerik. Ez dago bide bakarra, estetika bakarra, ikuspegi bakarra. Hala ere ezinbestekoa dugu, lehen lehenik, geure buruari galdetu: nola uztar dezaket nik nire munduaren ikuskera nire lanarekin? Palestinan bezala munduko hainbat lekuetan gertatzen ari direnak (geurean barne), mundu ustel baten aurpegia erakusten digute.

            Eta hasi bezala Sastrerekin amaituko dugu, bere “Dialogo para un teatro vertebral” (Hiru argitaletxea. Hondarribia 2002) idazkitik lapurtua: “Egin dezagun, bada, antzerki ezinezko bat”.