Nor da Kontalari?

         Miretsi izan ditut betidanik hitzen esanahiak definitzen dituztenak, hiztegiak osatuz. Kontzeptualizazio ahalmen izugarria izan behar dela iruditzen zait. Definizio asko, ordea, ez dira hiztegietan agertzen diren modukoak, beste interes batzuen arabera osatzen baitira.

         Interesa nuen kontalariaren definizioa nola agertzen den hiztegian. Azkenean topatu nuen Euskaltzaindiak apailatutako Literatura Terminoen Hiztegian. Sarrera luzeagoa da baina lehengo lerroa nahikoa, oraingoz: Kontalari.- Hizkuntza arruntean, istorio bat kontatzen duenari kontalari deritzo (lat: narrator, narratoris). Ongi, nolabaiteko definizio akademikoa banuen. Dena dela nik gehiago nahi nuen, alegia, kontalaria ofizio bezala definituko zuena, hau da ez bakarrik jardun bat gisa, edonork egin dezakeena. Baina ez dut topatu. Are gehiago, Ipuina sarreran aipatzen da “euskal ipuingintza herri tradizioko ipuingintzatik ipuingintza literariorako jauzia” XIX mendean, eta XX garrenean izandako gorakada. Baina inondik ez dut ikusi kontalaririk aipatzen. Beraz arazoa izango da agian “Hizkuntza arruntean” kontatzea, nahiz eta ahozko literatura aipatu kontalaritza ahoan. Beraz, hiztegia begiratuta kontalariok hizkuntza arrunta, ez jasoa, erabiltzen dugunok gara.

Baina nik bakarrik jakin nahi nuen nor den kontalaria, nola definitu gure ofizioko partaideak. Izan ere horretan aritzen baikara azken aldian denbora galtzen. Eta guztia kultur merkatuaren araberako definizioak behar ditugulako. Kontalaria nor den, nork esan? Agian, kultur merkatu arruntean ibiltzearen ordaina izango da hizkuntza arrunta erabili behar izatea.

GARA egunkarian argitaratua 2012-1-24 http://www.gara.net/paperezkoa/20120124/317492/eu/Nor-da-kontalari

Marra bat egin nahi zuen haurrarena

         Jo sabi un conte

         Behin haur bat harrituta zegoen mugako marrak ez zituelako ikusten lurrean, mapetan ageri ohi diren moduan. “Marrarik ez badago, nola dakizu non dagoen muga?”- galdetu zuen. Galderari erantzuna jaso beharrean, mugarrien gaineko kalaka baino ez zuen entzun. Baina agian ez zegoen hain oker, izan ere bi lurralde bereizten duen marra imajinario hori errealitatean ez badago, nola jakin zein lurraldean gauden?, batez ere kontrabandoan aritu nahi badugu, edo ihesean, edo, agian, beste lurralde erakargarri horretako maitale agintz erakargarria are erakargarriagoa izan dadin.

         Haurrak jakin nahi zuen non zegoen, ez marra, bera baizik. Orduan esan zezakeen: “Atzerrian egon naiz!”, eta bere eskolako lagunek aho zabalik entzungo zituzten mugaz bestaldeko jendeen eta lekuen istorioak. Horregatik marra bat marraztu nahi zuen lurrean, bidaia harrigarria egiteko.

Beharbada horretarako daude mugak, urrutiko lurraldeetako istorioak konta ditzagun. Baina utz dezagun orain haurra bere marra egiten.

         Urdaburu mendia ez da garaia, mendi txikia da, 600 m ingurukoa, erraz igotzekoa. Gora helduta ordea bista ederra zabalduko da gure aurrean. Gure azpian Añarbeko baso eder eta zabala. Mendi zoragarriak eta han urrutian Donostia, Hernani, Oiarso bailara, Bidasoa bailara. Nafarroa, Gipuzkoa, Lapurdi gure begi bistan. Eta itsasoa. Urdaburu mendian bertan mugarria dago hiru muga seinalatuz: Donostia, Hernani eta Errenteria. Eta gainean eserita non ote zauden pentsatzen duzu. Ez duzu, baina, marrarik ikusten lurrean. Eta pentsatzen duzu, “hau ote da nire mundua? Ba ote dago mundurik mendi eta itsaso horien gainetik? Gure lekua munduan, nola zehaztuko ote da?” Entzun dezagun neska honen istorioa.

         Neska batek jakin nahi izan zuen noraino heltzen zen mundua. Entzuna zuen han, urrutian, sekulako amildegia zegoela itsasoko urak handik behera jausten zirelarik. Munduaren amaiera omen zen hura.

         Etxekoak agurtu, eta abiatu zen. Bidaia luzea izan zen. Etxeko leihotik ikusten ziren mendiak zeharkatu zituen, bere munduaren mugak. Handik goitik sekulako zelai zabal eta amaigabeak ikusi zituen. Gurutzatu zituen basoak eta errekak, basamortuak eta oihanak. Herri eta jende harrigarriak ezagutu zituen. Eta munduaren amaieraz galdetutakoan denek erantzuten zioten: “Aurrerago, aurrerago”.

         Ardien istorioa gogoratu zuen.

         Bizidun guztiek hitz egiten zutenean ardiak belar goxoetako pentzeen bila zebiltzan. Baina burua makurtu eta belarra jaten hasi behar zirenean belarrak esaten zien: “Aurrean goxo, aurrean goxo”. Eta aurrerago abiatzen ziren. Baina belarrak beti berdin: “Aurrean goxo, aurrean goxo”. Azkenean ardiek erabaki zuten: “Bertan goxo, bertan goxo”. Eta ordutik ardiak ikus ditzakegu gure mendietan belar goxoa bazkatzen.

         Non amaitzen zen mundua? Aurrerago, aurrerago? Neska gogoeta hauetan zegoen txabola bakarti batera heldu zenean. Baso bateko zabaldi batean zegoen. Etxetoaren kanpoaldean eserita agure bat zegoen. Egonean.

         Neska agurearengan heltzen den bitartean zerbait kontatuko dizuet.

        

         Ardiak gobernatzen ari ginela, jaisten, edo bazkatzen, edo oloa ematen, badakizue “berotzeko”, udan goi larreetara igorri aurretik; Manexek erran zidan, inongo, ustez, aitzakiarik gabe: “Jarraitu horrela, eskuaraz mintzatzen, hori gabe ez baikara ezer”. Eta bere lanean jarraitu zuen. Azkarateko baserrian sortua, Garazitik gertu, Ameriketan artzain egona zen, Nevadan; ahatik, bere mundua eskuaraz zen, frantsesa arras estrainioa zuelarik.

         Hamabostean behin muga zeharkatzen nuen trenez, Hendaiaraino. Han Baionara beste trena bat hartu. Eta azkenik Baionan, Garaziraino hirugarren trena. Aldi oro, Nazioarteko Zubian, Toporen derrigorrezko geltokian, poliziek jende artetik atera eta itxoiteko eskatzen zidaten, nire dokumentazioa atxikiturik. Auskalo zer konprobazioak egin eta gero aurrera jarraitzen uzten ninduten. Muga zeharkatzea ez baitzen uste bezain libre. Baserrira arribatuta, dokumentazio bakarra hizkuntza zen, izatea ez baitzegoen zenbakidun identifikazio dokumentu batean.

         Utz ditzagun kontu hauek eta jakin dezagun zertan ari den neska, agurearen etxera heltzen utzi duguna.

         Agurea txabolaren kanpoaldean zegoen eserita. Egonean. Neska beregana hurbiltzen ikusi du. Bere ondora heldutakoan elkar agurtu dira. Gizonak neska esertzen gonbidatu du eta inguru haietan zertan ari den galdetu dio. Eta neskak: “Mundua non amaitzen den ezagutzeko bidaia egiten ari naiz”. Gizonak, isilune baten ondoren esan zuen: “Zergatik?” “Kuriositateagatik agian, ez dakit. Baina harantzago zer dagoen jakin nahiko nuke?”. “Nik – esan zuen agureak-, inguru hauek baino ez ditut ezagutu. Nire txabola hau, inguruko zelaiak, basoa, eta mendi horiek. Hori da nire mundua, baina gustukoa dut hemen esertzea, lasai, eta begira jarri, aldi oro detaile berriak deskubritu, naturaren etengabeko aldaketa. Eta egunero zerbait edo norbait berria ezagutzen dut. Zu, esaterako. Agian mundua zabala izango da, nire imajinazioan kabitu ezina, galdera ordea, da, zer lekua dut nik mundu horretan? Zuk zure lekua aurkitu duzu bidaia hori eginaz?”

         Neskak ez zekien zer erantzun. Agurearen ondoan eserita inguruari erreparatu zion, zelaiari eta basoari, mendiei, naturaren soinuei, errekaren bideari.

         Zertan ari ote da marra bat egiten utzi dugun haurra? Ikus dezagun. Etxe aurreko jolaslekuan marra bat egiten hasi zen; marra hori luzatuz etxe baten forma egiten hasi zen. Azkenean etxe eder bat egin zuen, balkoia eta guzti. Gero barnean jarri zen eta esan zuen: “Hau da nire etxea”. Norbaitek, guraso edo inguruko pertsona helduren bat segur aski, esan zion: “Baina etxeari ez diozu aterik jarri, lapurrak sartuko zaizkizu”. Haurrak orduan erantzun zuen: “Etxeak ez du aterik jendea bisitan etor dadin, lagunik gabeko etxea aspergarria baita.”

E cric cric

Mon conte es finit

E cric crac

Mon conte es acabat

Passi per mon prat

Ambe una culhèra de favas que m’n donat.

Pauen egindako Encontres Literaris 2Penents topaketetan irakurritako testua

http://www.hestivoc.com/Rencontres_Litteraires.99.2.html

Orimena galdu zuen gizonarena

Oroimena nabigatzen duen baporea da.  Itsas bare eta altxatuen artetik. Eta portura heltzerakoan nabigazioa du akorduan.
Eta gizon hark oroimena galdu zuen.
Naufragoa zen bizitzan. Ez zuen bizitako ezer gogoratzen, hargatik, bizitza berria asmatu zuen. Eta guztiei kontatzen zizkien gertatu gabeko gertakizunak.
Behin, gazte batek ezagutu egin zuen. Gizonaren oroimen ahaztuak ezagutzen zituen. Eta kontatu egin zizkion. Oroimena galdu zuen gizonak pentsatu egin zuen. Eta oroimena galduz geroztik bizitakoa baloratu egin zuen. Baloratu egin zituen gazteak ekarritako gomutak. Eta erabaki egin zuen.
Oroimena galdu zuen gizonak ahanzturan bizitzea erabaki zuen. Ez zuen maite itsas nahasiak ezta ozeano amaigabeak nabigatzea. Nahiago zuen egun batean arribatu zen portu hartan gelditzea.
Gizona hil egin zen, eta gazte hark haren oroimena ekarri zuen gogora. Baina inork ez zion sinetsi.